Wikipedia

Skizofrenia

Shida ya akili

Skizofrenia ni ugonjwa wa akili unaosababisha fikira na hisia zisizo za kawaida.[1] Watu wengi walio na ugonjwa huo husikia yasiyokuwemo (kama kuota njozi), na woga na makisio yasiyoeleweka (paranoia), pia wanaweza kuamini mambo ya kiajabu na yasiyoeleweka, kuzungumza bila mantiki n.k. Watu hawa huwa na ugumu wa kuhusiana na wengine inavyofaa au kudumisha kazi.

Schizophrenia
Mwainisho na taarifa za nje
SpecialtyPsychiatry, saikolojia ya Kimatibabu Edit this on Wikidata
ICD-10F20.
ICD-9295
OMIM181500
DiseasesDB11890
MedlinePlus000928
eMedicinemed/2072 emerg/520
MeSHF03.700.750

Dalili kwa kawaida huanza katika ujana baada ya umri wa miaka 16. Takriban asilimia 0.3 hadi 0.7 ya idadi ya watu duniani watakuwa na hali hiyo wakati mmoja maishani mwao.[2] Mwenendo unaoonekana na matukio yaliyoripotiwa husaidia kubaini iwapo mtu ana ugonjwa huo.

Vipengele kadhaa muhimu vinaweza kusababisha skizofrenia. Vipengele hivi ni pamoja na uhusiano wa kijamii na mtu aliye na hali hii, mazingira ya hapo awali ya mtu, mfumo wa neva unaodhibiti mwili na akili ya mtu, na taratibu za kiakili na kijamii. Baadhi ya dawa, zikiwemo dawa za kuagiziwa na daktari, zinaweza kusababisha dalili au kuzifanya mbaya zaidi. Utafiti wa hivi sasa unaangazia jukumu la mfumo wa neva ingawa hakuna mtu aliyepata kisababishi hata kimoja cha kiogani kilichojitenga. Miungano mingi ya dalili zinazoweza kutokea imepelekea mjadala kuhusu iwapo ugonjwa huu ni hali moja au hali nyingi tofauti. Neno "skizofrenia" linatokana na maneno mawili ya Griki yanayomaanisha "kugawanya" na "akili". Hata hivyo, skizofrenia haimaanishi "akili iliyogawanyika" wala kusababisha watu kuwa na nafsi nyingi (au "zilizogawanyika"). Watu wengi hushindwa kutofautisha skizofrenia na hali kama hizo.[3]

Matibabu hasa ni kwa kutumia dawa ili kupunguza dalili kuu. Dawa hizi husitisha nyendo katika sehemu za ubongo zinazochakata kemikali inayoitwa dopamine. (Baadhi ya dawa hizi pia husitisha shughuli katika sehemu ambazo huchakata kemikali inayoitwa serotonin.) Matibabu ambayo pia ni muhimu ni pamoja na therapi ya kiakili, usaidizi katika kutafuta na kudumisha kazi na pia marekebisho ya kimahusiano. Katika matukio makubwa ambapo kuna hatari kwa mtu binafsi na watu wengine, mtu anaweza kuhitaji kulazwa hospitalini. Hatua hii inaweza kuchukuliwa kwa idhini au bila idhini ya mtu huyu. Hata hivyo, matukio ya kulazwa hospitalini siku hizi yamepunguka na kuwa nadra ikilinganishwa na hapo awali.[4]

Skizofrenia hudhaniwa kuathiri hasa michakato ya kiakili, lakini pia huchangia matatizo ya muda mrefu pamoja na mwenendo na hisia. Watu walio na skizofrenia wana uwezekano wa kuwa na hali zingine pia, zikiwemo mfadhaiko na wasiwasi. Takriban asilimia 50 ya watu walio na skizofrenia hutumia madawa ya kulevya wakati mmoja maishani mwao.[5] Matatizo ya kijamii kama vile ukosefu wa kazi kwa muda mrefu, umaskini na ukosefu wa makao hutokea mara nyingi. Kwa wastani, watu walio na skizofrenia hufa miaka 12 hadi 15 mapema zaidi ya wale wasio na hali hii: Watu walio na skizofrenia wana matatizo ya mwili mengi zaidi, na wana kiwango cha uwezekano wa kujiua cha asilimia 5 zaidi ya watu wa kawaida.[2]

Dalili hariri

Watu walio na skizofrenia wanaweza kusikia au kuona yasiyokuwemo; kusikia sauti ni jambo linalotokea mara nyingi. Watu hawa wanaweza kuwa na fikira za kiajabu na kuwa na wasiwasi wakihofia kuwa kuna mtu anayetaka kuwaumiza. Maneno na fikira zao zinaweza kukosa mpangilio: wanaweza kupoteza msururu wao wa fikra, huku wakitunga sentensi zilizo na maana duni au sentensi zisizo na maana yoyote ile. Mambo yanayofuatia ugonjwa wa skizofrenia ni pamoja na kujitenga na mahusiano ya kijamii, kuvaa ovyo na kutozingatia usafi, na kukosa motisha na uamuzi.[6] Mtindo unaoweza kuonekana wa matatizo ya kihisia, kama vile kukosa mwitikio, pia hutokea mara nyingi.[7] Ufahamu duni wa mahusiano ya kijamii huhusishwa na skizofrenia [8] na mara nyingi watu walio na skizofrenia hudhania kuwa watu wengine wanapangia kuwadhuru. Kwa sababu hiyo, watu walio na hali hii mara nyingi hukaa mbali na watu wengine.[9] Katika mojawapo ya aina dogo za hali hii zisizotokea mara nyingi, mtu anaweza kukosa kuzungumza, anaweza kutunduaa katika hali za kiajabu, au kukasirika bila sababu.[10]

Watu walio na umri wa takriban miaka 18 na walio katika mwanzo wa utu uzima wako katika kiwango cha juu zaidi cha kupata skizofrenia.[2] Miaka hii ni muhimu katika kuendelea kijamii na kitaaluma katika maisha ya vijana. [11] Katika asilimia 40 ya wanaume na asilimia 23 ya wanawake wanaotambuliwa na skizofrenia, hali hii hujionyesha kabla ya umri wa miaka 19.[12] Ili kupunguza matatizo ya ukuaji yanayohusishwa na skizofrenia, hivi karibuni juhudi nyingi zimefanyika ili kutambua na kutibu awamu ya ugonjwa inayotokea kabla ya dalili kuanza. Awamu hii ya “kabla ya mwanzo” imeshatambuliwa hata miezi 30 kabla ya dalili kuanza.[11]Wakati wa awamu ya kabla ya mwanzo, watu ambao hupata skizofrenia baadaye wanaweza kuwa na dalili za muda mrefu au zilizo na kikomo au dalili kuu sana[13]pamoja na dalili zisizo maalum za kujitenga na watu, hasira na hisia za kijumla za kukosa furaha pakubwa [14] na kuzembea [15].

Uainishaji wa Schneider hariri

Mtaalamu wa magonjwa ya akili, Kurt Schneider, (aliyezaliwa mwaka wa 1887 na kufariki mwaka wa 1967) aliorodhesha dalili mbalimbali ambazo aliamini ziliwezesha kutofautisha skizofrenia na magonjwa mengine makubwa ya kiakili. Dalili hizi hujulikana kama dalili za kiwango cha kwanza, nazo ni pamoja na imani kuwa kuna nguvu za nje zinazoongoza mtu, kutia au kutoa mawazo katika akili ya mtu au kuwasambazia watu wenginefikira za mtu. Dalili hizi pia huhusisha kusikia sauti zisizokuwepo zinazosema kuhusu fikira au matendo ya mtu au pia kuzungumza na sauti zisizokuwepo.[16] Dalili hizi za kiwango cha kwanza zimechangia kigezo cha hivi sasa cha kutambua iwapo mtu ana skizofrenia. Hata hivyo, kuna swali, iwapo uwepo au ukosefu wa dalili hizi kwa kweli unaweza kutabiri iwapo mtu ana au hana hali hii. Uhakiki wa utafiti uliofanyika kati ya mwaka wa 1970 na 2005 ulionyesha kuwa utafiti huu haukuthibitisha wala kukanusha madai ya Schneider. Uhakiki huu ulieleza kuwa dalili za kiwango cha kwanza hazifai kutiliwa mkazo sana katika kutambua iwapo mtu ana skizofrenia.[17]

Dalili chanya na hasi hariri

Mara nyingi skizofrenia huelezewa kwa kurejelea dalili chanya au hasi (punguzi).[18] Dalili chanya ni zile zisizopatikana katika watu wengi, lakini zipo katika watu walio na skizofrenia. Dalili chanya ni pamoja na fikira zisizo za kawaida ambazo hazieleweki (delusheni). Fikira hizi pamoja na fikira au maneno yasiyo na mpangilio, na pia zinahusisha kuhisi, kusikia, kuona, kunusia au kuonja vitu visivyokuwemo (kuota njozi). Kuota njozi huku huchukuliwa kama dalili za ugonjwa wa akili ambao humzuia mtu kufahamu iwapo hali fulani ni halisi au ni dhana tu[19] na kwa kawaida huhusiana na delusheni za mtu.[20] Positive symptoms usually respond well to medication.[20]

Dalili hasi ni matendo ambayo watu wengi hutenda au uwezo wanaokuwa nao unaokosekana katika watu walio na skizofrenia. Kwa mfano, ukosefu wa mwitikio wa kawaida wa hisia au michakato ya fikira ni dalili hasi. Dalili hizi haziitikii matibabu vyema .[6] Dalili hasi ni pamoja na hisia bapa au hafifu. Dalili hizi pia huhusisha uwezo duni wa kuzungumza. Dalili hizi pia ni pamoja na ukosefu wa uwezo wa kuhisi furaha, ukosefu wa hamu ya kuwa na uhusiano na hata kukosa motisha. Utafiti unadokeza kuwa dalili hasi huchangia sana katika kiwango duni cha maisha, ulemavu wa kiutendaji na kuwategemea watu wengine ikilinganishwa na dalili chanya.[21] Watu walio na dalili wazi hasi mara nyingi huwa na historia duni ya urekebishaji kabla ya dalili kutokea na mwitikio wao wa matibabu huwa mdogo.[6][22]

Visababishi hariri

Muungano wa vipengele katika jeni za mtu na mazingira huchangia katika kuendelea kwa skizofrenia.[2][3]Watu walio na historia ya kifamilia ya skizofrenia na pia wanaopata dalili za muda mfupi au zinazogandamiza utendaji wao wana asilimia 20-40 ya kutambuliwa mwaka mmoja baadaye.[23]

Vipengele vilivyorithiwa hariri

Makadiro ya iwapo skizofrenia inaweza kurithiwa hutofautiana kwa sababu kutenganisha athari za jeni za mtu na mazingira yake ni jambo gumu.[24] Hatari iliyo kuu zaidi (asilimia 6.5) ya kuendelea kwa skizofrenia ni kuwa na jamaa wa karibu aliye na hali hii. Mtu aliye na skizofrenia akiwa na ndugu pacha wanaofanana, pacha huyo pia huwa na hali hii katika zaidi ya asilimia 40 ya matukio.[3] Inawezekana kuwa jeni nyingi zinahusika, kila mojawapo kwa kiwango kidogo.[3] Jeni nyingi zinazokisiwa kuhusika zimependekezwa, zikiwemo utofauti katika idadi ya nakala za jeni maalum, jeni aina ya NOTCH4, na eneo la dutu maalumu za kiogani ziitwazo protini histoni.[25]Idadi fulani ya mahusiano yanayohusisha protini maalumu zinazorithiwa pia zimeonekana kuhusiana na hali hii.[26]Inaonekana kuwa kuna upishano mkuu katika jeni zinazohusiana na skizofrenia na jeni zinazohusiana na maradhi ya hisia mseto (maradhi ya kimihemko yanayohusisha msururu wa mihemko ya juu na ya chini).[27]

Ikichukuliwa kuwa skizofrenia inaweza kurithiwa, swali moja ni, ni kwa nini jeni zinazoongeza uwezekano wa dalili kuu zinaweza kufuka. Kufuka kwa hali kama hii si rahisi kutokea. Nadharia moja inagusia jeni zinazohusika katika kufuka kwa lugha na mienendo ya kizazi. Hata hivyo, nadharia zote zimethibitishwa kuwa za uongo au zisizoweza kutibitishwa.[28][29]

Vipengele vya kimazingira hariri

Vipengele vya kimazingira vinavyohusiana na kuendelea kwa skizofrenia ni pamoja na mazingira anayoishi mtu, utumiaji wa madawa na dhiki ya kabla ya kuzaliwa.[2]Mitindo ya kimalezi inaonekana kutokuwa na athari zozote, ingawa watu walio na wazazi wanaowasaidia hufaulu zaidi ya wale walio na wazazi wasiowasaidia.[3] Kuishi katika mazingira ya miji wakati wa utotoni au utu uzima kumethibitishwa kuongezea hatari ya skizofrenia kwa kigawe cha mbili.[2][3] Hii ni kweli hata baada ya kujumlisha utumizi wa dawa, kabila na ukubwa wa kikundi cha kimahusiano.[30] Vipengele vingine vinavyochangia pakubwa ni pamoja na iwapo mtu anahisi kutengwa kimausiano pamoja na matatizo ya kimahusiano, ubaguzi wa rangi, kusambaratika kwa mifumo ya kijamii, ukosefu wa kazi na hali duni ya makao.[3][31] Kuna ushahidi kuwa matukio ya utotoni ya dhuluma au kiwewe ni vipengele vya hatari ya kuwa na skizofrenia baadaye katika maisha.[32]

Madawa ya kulevya hariri

Dawa za aina tofauti zimehusishwa na uendeleaji wa skizofrenia.[3]Takriban nusu ya watu walio na skizofrenia hutumia madawa ya kulevya au pombe kwa wingi.[33] Bangi (pia inayojulikana kama cannabis) inaweza kuwa kisababishi cha hali hii.[34] Hata hivyo, madawa mengiine yanaweza kutumiwa tu kama taratibu za kukabiliana na dhiki, wasiwasi, upweke au ukosefu wa mostisha.[33][35]

Bangi inahusishwa na ongezeko la hatari ya kuwa na ugonjwa mkuu wa akili kulingana na jinsi mtu alivyoitumia dawa hii mara nyingi.[36] Kutumia bangi kila mara kumehusishwa na hatari ya mara mbili ya kupata ugonjwa mkuu wa akili na skizofrenia.[35] Hata hivyo, kisababishi cha uhusiano huu kimetiliwa shaka na hivyo kukumbwa na utata.[25][37][38]Madawa ya kulevya, na kwa kiwango kidogo pombe, yanaweza kupelekea dalili zinazojitokeza kama skizofrenia.[3][39]Utumizi wa tumbako hauonekani kusababisha skizofrenia. Hata hivyo, watu walio na skizofrenia, kama kikundi, hutumia tumbako kwa kiwango cha juu sana kuliko idadi ya kijumla ya watu.[40]

Vipengele vya kabla ya kuzaliwa hariri

Vipengele kama kukoseshwa oksijeni, maambukizi au dhiki na mama kukosa virutubishi wakati wa ujauzito, ni mambo yanayoweza kusababisha ongezeko ndogo la kiwango cha hatari ya kupata skizofrenia baadaye katika maisha.[2] Watu walio na skizofrenia wako na uwezekano kuwa walizaliwa katika majira ya baridi au ya joto (angalau katika nusu ya kusini mwa dunia). Hii inaweza kulinganishwa na viwango vya juu vya kukumbana na virusi kabla ya kuzaliwa.[3] Tofauti hii ni takriban asilimia 5 hadi 8.[41]

Utaratibu wa utendakazi hariri

Juhudi nyingi zimefanywa ili kueleza uhusiano uliopo kati ya utendakazi mbadilifu wa ubongo na skizofrenia.[2] Mojawapo ya juhudi hizi hujulikana kama "nadharia tete ya dopamini". Wazo hili hudokeza kuwa dalili kali za kiakili huhusiana na akili kufasili vibaya uchochezi duni wa seli fulani za neva zinazotolesha kemikali ya dopamini.[2]

Utaratibu wa utendakazi wa akili hariri

Taratibu nyingi za utendakazi wa akili zimehusishwa na uendeleaji na udhibiti wa skizofrenia. Utambuzi mpotovu wa uhasilia, hasa wakati wa dhiki au katika hali zinazochanganya, umetambuliwa katika watu walio na skizofrenia au walio katika hatari ya kuwa na hali hii.[42]Baadhi ya dalili zinazohusisha uwezo wa kufikiria zinaweza kuonyesha matatizo kama vile kupoteza kumbukumbu. Dalili zingine zinaweza kuhusiana na mambo fulani au matukio.[43][44]

Licha ya ushahidi wa kutokuwepo kwa mwitikio wa kihisia, matokeo ya hivi majuzi ya utafiti yamenyeosha kuwa watu wengi walio na skizofrenia huwa na mwitikio wa kihisia. Watu hawa hasa wanaonekana wenye mwitikio dhidi ya vipengele hasi au vya kudhikisha. Usikivu kama huu unaweza kusababisha hatarisho la dalili au hali hiyo. [45][46] Ushahidi mwingine unadokeza kuwa maudhui ya delusheni na dalili zinginezo yanaweza kuonyesha kisababishi cha kihisia cha hali hii. Ushahidi huu unadokeza kuwa jinsi mtu anavyotafsiri matukio kama hayo ni jambo linaloweza kuathiri dalili zao.[47][48][49] Uwepo wa mienendo fulani ili kuepuka hatari zinazodhaniwa kuwepo unaweza kuchangia katika muda ambao delusheni itadumu na idadi ya marejeo.[50] Ushahidi zaidi wa jukumu la utaratibu wa kiakili hutokana na jinsi therapi ya kiakili inavyoathiri dalili za skizofrenia.[51]

Utaratibu wa utendakazi wa neva hariri

Watu walio na skizofrenia wana mabadiliko ya muundo na kemia ya akili. [2]Utafiti unaotumia upimaji wa akili na picha za kiteknolojia kuchunguza tofauti za kiutendaji katika akili umeonyesha kuwa tofauti zinaonekana kutokea, kwa kawaida, katika sehemu za akili zinazodhibiti kumbukumbu, utaratibu, hisia, lugha na udhibiti wa mienendo ya kichocheo.[52] Licha ya kuwa mdogo kuliko ulio katika ugonjwa wa akili wa Alzheimer, kuna upungufu wa ukubwa wa akili uliotambuliwa katika koteksi ya mbele na dewe za muda (sehemu maalum za ubongo). Haijulikani wazi kama mabadiliko haya ya ukubwa ni mabadiliko endelevu au huwepo tu kabla ya dalili za hali hii kuonekana. [53]Tofauti hizi zimelinganishwa na kupunguliwa kiakili ambako mara nyingi huhusishwa na skizofrenia.[54]Kwa sababu saketi fulani za neva huwa zimegeuzwa, wataalamu wanapendekeza kuwa skizofrenia inafaa kutambuliwa kama mkusanyiko wa hali za kimatibabu zinazohusiana kwa karibu badala ya kutambuliwa kama hali moja.[55]

Uangalifu wa kipekee umepewa utendakazi wa kemikali aina ya dopamini katika ubongo. Lengo hili lilitokana na matokeo ya kiajali ya utafiti yaliyoonyesha kuwa mchanganyiko wa elementi wa kiogani wa aina ya phenothiazine, inayozuia utendakazi wa dopamine,inaweza kupunguza dalili kali za skizofrenia. Isitoshe, dawa zingine changamshi zinazochochea kuzalishwa kwa dopamine zinaweza kufanya dalili kali za skizofrenia kuwa mbaya zaidi.[56] Nadharia tete yenye ushawishi ya athari ya dopamine ya skizofrenia ilipendekeza kuwa kiwango kikubwa cha uwezeshaji wa ncha fulani za neva zinazopokea dopamine husababisha dalili hasi za skizofrenia. Dhana hii ilipendekezwa miaka 20 iliyopita kulingana na ukweli kuwa dawa zinazotibu dalili mbaya zaidi au hatari huzuia dopamine. Katikati mwa miaka ya 1990, utafiti wa kipicha ulitoa ushahidi wa kuegemeza dhana hii. Nadharia tete ya dopamine sasa inadhaniwa kuwa rahisi sana. Hii ni kwa sababu, kwa upande mmoja, dawa mpya zaidi, zisizokuwa za kawaida (zinazojulikana kama dawa zisizo za kawaida za kuzuia magonjwa ya akili) zinaweza kufanya kazi vyema sawasawa na zile za hapo awali. Hii ni kweli hata ingawa dawa hizi mpya zaidi pia huathiri utendakazi wa kemikali aina ya serotonin na pia zinaweza kuzuia kiasi kidogo zaidi cha dopinine.[57]

Utafiti pia umelenga glutamate, kemikali inayobeba mawasiliano kati ya neva na ncha za neva ambapo mawasiliano haya hupokewa. Utafiti huu, kwa kiwango kikubwa, ni kwa sababu kiwango kidogo cha ncha hizi za neva hupatikana baada ya kifo, katika ubongo wa watu waliokuwa na skizofrenia[58] na utambuzi kuwa dawa zinazozuia glutamate zinaweza kusababisha dalili na matatizo ya kusoma zinazofanana na dalili za skizofrenia.[59]Utendakazi uliopunguka wa glutamate unahusishwa na utendaji mbaya wa vipimo vinavyohitaji utaratibu na kumbukumbu. Glutamate pia inaweza kuathiri utendakazi wa dopamini. Ukweli huu unapendekeza kuwa njia za glutamate zinaweza kuwa na jukumu muhimu katika hali hii.[60] Hata hivyo, dalili chanya hukataa kuitikia dawa zinazoathiri glutamate.[61]

Utambuzi hariri

 
John Nash, a U.S. mathematician and joint winner of the 1994 Nobel Prize for Economics, who had schizophrenia. His life has been the subject of the 2001 Academy Award-winning film A Beautiful Mind.

Utaratibu wa DSM-IV-TR au ICD-10 hutumika kuthibitisha iwapo mtu ana skizofrenia.[2]Taratibu hizi hutumia matukio yaliyoripotiwa na mtu binafsi na mambo yasiyo ya kawaida yanayotambuliwa katika mwenendo wa mtu, huku yakifuatiwa na utambuzi wa kimatibabu unaofanywa na mtaalamu wa nyanja za afya ya akili. Dalili zinazohusishwa na skizofrenia hutokea katika wigo wa idadi ya watu. Mtu anaweza kutambulika kuwa na ugonjwa huu iwapo tu dalili ni hatari sana.[3] Kufikia mwaka wa 2009, hakuna kipimo cha kimalengo cha kuamua ikiwa mtu ana hali hii.[2]

Utaratibu wa utambuzi hariri

Utaratibu wa aina ya ICD-10, kwa kawaida hutumika katika nchi za Uropa. Utaratibu wa aina ya DSM-IV-TR hutumika Marekani na kote ulimwenguni. Utaratibu wa aina ya DSM-IV-TR hutumika zaidi katika utafiti. Utaratibu wa aina ya ICD-10 ulisisitiza sana dalili kuu za aina ya Schneideria. Kiutendaji, utangamano kati ya mifumo hii miwili ni wa kiwango cha juu.[62]

Kulingana na tafsiri ya nne iliyodurusiwa ya DSM-IV-TR, ni sharti mtu atimize taratibu tatu, (zinazojulikana kama "utaratibu wa kiutambuzi") ili itambuliwe kama ana skizofrenia:[63]

  1. Dalili bainifu: Mojawapo au mbili kati ya dalili hizi ni sharti ziwepo kwa wakati mwingi katika kipindi cha mwezi mmoja (au chini ya mwezi, ikiwa dalili zilitolewa kufuatia matibabu):
    • Delusheni
    • Kuota njozi
    • Matatizo ya kimazungumzo, ambayo ni ishara ya matatizo ya fikira.
    • Mwenendo uliotatizika pakubwa (kama vile kuvaa kiholela au kulia kila mara) au mwenendo wa kikatatonia au (pigwa na bumbuwazi)
    • Dalili hasi kama vile kutopata mwitikio wa kihisia au kiwango cha chini cha mwitikio wa hisia, uwezo wa kuzungumza au motisha.
    Iwapo delusheni ni za kutisha au ikiwa mtu huyu anasikia sauti moja inayoendelea kumwelekeza kuhusu matendo ya mtu huyu au anasikia sauti mbili au zaidi zikijibizana, basi ni dalili hii pekee (delusheni au kuota njozi) inayohitajika. Utaratibu kuhusu matatizo ya uwezo wa kuzungumza hufikiwa iwapo tu utaratibu huu ni hatari kiasi cha kuathiri mawasiliano vibaya au kwa kiwango kikubwa.
  2. Matatizo ya kijamii au kikazi: Katika sehemu kubwa ya muda baada ya dalili kuanza, eneo moja au maeneo mengi ya utendakazi kama vile kazi, mahusiano, utunzaji wa kibinafsi, huwa chini sana ya kiwango alichofikia mtu hapo awali.
  3. Kipindi muhimu: Dalili zinazoendelea za usumbufu huu huendelea kwa angalau miezi sita. Kipindi hiki cha miezi sita ni sharti kijumuishe angalau mwezi mmoja wa dalili (au chini ya mwezi, ikiwa dalili zitaondolewa kufuatia matibabu).

Ikiwa dalili za usumbufu zinaonekana kwa zaidi ya mwezi mmoja lakini chini ya miezi sita, basi utambuzi wa hali kama ile ya skizofrenia (inayoitwa “matatizo ya kiskizofrenia”) hutambuliwa.[63]Dalili hatari za ugonjwa wa akili zinazodumu kwa chini ya mwezi mmoja zinaweza kutambuliwa kama ugonjwa wa akili wa muda mfupi, na hali tofauti zinaweza kuainishwa kama "tatizo la kiakili ambalo halijatambulika" (ugonjwa wa akili ambao haujapewa jina maalum). Skizofrenia haiwezi kutambuliwa iwapo dalili za tatizo la kimihemko linatambulika kuwepo kwa kiwango cha juu (ingawa tatizo la mathara ya kiakili linaweza kutambuliwa). Hali hii haiwezi kutambuliwa ikiwa dalili za matatizo yaliyoenea ya kiukuaji zipo, isipokuwa delusheni kuu au hali ya kuota njozi pia ipo au dalili zimesababishwa na hali ya kijumla ya kimatibabu au kiini kama vile kutumia madawa ya kulevya.

Aina ndogo hariri

DSM-IV-TR ina aina tano ndogo za skizofrenia, ingawa watengenezaji wa toleo linalofuata la DSM, DSM-5 wamependekeza aina hizi ndogo kukoma kutolewa:[64][65]

  • Aina ndogo za paranoia: Delusheni au kuota njozi kwa kusikia sauti huwepo. Hata hivyo, aina ya matatizo ya kifikira, mienendo isiyo na utaratibu au ukosefu wa mwitikio wa hisia yote hazipo. Delusheni huhusisha kudhani kuwa kuna mtu anayejaribu kumuumiza mgonjwa huyu au kuwa tata sana. Mawazo mengine kama wivu, imani kuu sana ya kidini au maumivu ya kimwili yanaweza kuwepo(DSM code 295.3/ICD code F20.0).
  • Aina ndogo zisizo na utaratibu maalum: Aina hii ndogo imepewa jina “skizofrenia hebafreniki” katika ICD. Matatizo ya kimawazo na pia ukosefu wa mwitikio wa kihisia huwepo.(DSM code 295.1/ICD code F20.1).
  • Aina ndogo ya katatonia: Mtu aliye na hali hii anaweza kuduwaa au kudhihirisha ukosefu wa utulivu, au miendo isiyo na kusudi. Dalili zake zinaweza kuhusisha kufanya mambo kana kwamba amepigwa na bumbuwazi, au mgonjwa anaweza kuwaruhusu watu wengine bila kukusudia, waiweke miguu na mikono yake katika hali fulani, kisha aikalishe katika hali hiyo (DSM code 295.2/ICD code F20.2).
  • Aina ndogo zisizotofautishwa: Dalili hatari za kiakili zipo lakini utaratibu wa wazimu, ukosefu wa mpangilio au katatonia ungali haujapatikana (DSM code 295.9/ICD code F20.3).
  • Aina ndogo zilizobakia: Dalili chanya huwepo katika kiwango cha chini pekee (DSM code 295.6/ICD code F20.5).

Aina ya ICD-10 hueleza aina zingine mbili ndogo:[65]

  • Mfadhaiko wa baada ya skizofrenia: Watu wanaweza kuwa na dalili ndogo za skizofrenia na kuwa na mfadhaiko baada ya aina mojawapo ya zile aina tano ndogo. (ICD code F20.4).
  • Skizofrenia ya kawaida: Dalili hatari hasi huongezeka polepole baada ya muda, bila kuwepo kwa historia ya matukio ya ugonjwa hatari wa akili (ICD code F20.6).

Magonjwa mengine hariri

Dalili hatari za ugonjwa wa akili zinaweza kuwepo katika matatizo mengine ya akili ikiwa ni pamoja na matatizo yanayohusishwa na utumizi wa madawa. Delusheni zisizokuwa za kutisha na kujitenga na watu pia zinaweza kuwa dalili za hali zingine. Skizofrenia hutokea ikiambatana na hali shurutishi shikilizi (pia inayoitwa OCD, tatizi inayofanya mtu kushikilia sana mawazo au matendo fulani) inatojirudia mara nyingi zaidi ya inavyoweza kudhaniwa kuwa ya kibahati tu. Hata hivyo, kutofautisha tamaa zinazotokea katika OCD kutokana na delusheni za skizofrenia ni jambo linaloweza kuwa vigumu.[66]

Uchunguzi wa kijumla zaidi unaweza kuhitajika ili kuthibitisha kuwa hakuna magonjwa mengine yaliyo na dalil kama za skizofrenia. Magonjwa mengine yanayohitaji kuchunguzwa ni pamoja na deliriamu, ambayo ni hali inayohusisha njozi ya kimaono inayotokea ghafla, na mshuko [ufahamu na ambao unaweza kuashiria ugonjwa fiche wa kimatibabu. Ni nadra sana kwa uchunguzi kurudiwa baada ya ugonjwa kutokea kwa mara ya kwanza, iwapo hautakuwa umesababishwa na hali maalum ya kimatibabu au athari mbaya ya dawa.

Kinga hariri

Hakuna ushahidi unaoonyesha manufaa ya matibabu ya mapema.[67]Ingawa kuna ushahidi mdogo unaoonyesha kuwa matibabu ya mapema ya watu walio na maradhi makali ya ugonjwa wa akili yanaweza kuboresha matokeo ya muda mfupi, vipimo hivi vimeonyesha manufaa madogo sana miaka 5 baadaye.[2]Kujaribu kuzuia skizofrenia katika kipindi cha kabla ya ugonjwa huu kuanza ni hatua ambayo manufaa yake hayajulikani vyema, na hivyo (haipendekezwi (kufikia mwaka wa 2009).[68]Ni vigumu kuzuia ugonjwa huu kwa sababu hakuna viashirizi vya hali yake ya baadaye.[69]

Udhibiti hariri

Matibabu ya kimsingi ya skizofrenia ni yale ya kukabiliana na dalili kali za kiakili. Matibabu haya mara nyingi hufanyika sambamba na usaidizi wa kiakili na kijamii.[2]Iwapo mgonjwa ana maradhi makali ya ugonjwa huu, anaweza kulazwa hospitalini, aidha kwa idhini yake (au, iwapo ni halali, bila idhini yake). Wagonjwa hawajakuwa wakilazwa hospitalini tangu miaka ya 1950, ingawa wangali wanalazwa.[4]Huduma saidizi za kijamii, ikiwemo huduma ya vituo vidogo, ziara za washiriki wa kikundi cha kijamii cha afya ya kiakili, ajira saidizi[70], na vikundi saidizi hutumika mara nyingi. Sehemu fulani ya ushahidi inaonyesha kuwa mazoezi ya mwili ya kila mara huboresha afya ya kimwili na kiakili ya wagonjwa wa skizofrenia.[71]

Matibabu hariri

 
Risperidone (trade name Risperdal) is a common atypical antipsychotic medication.

Matibabu ya kimsingi ya skizofrenia ni matumizi ya dawa ,[72] ambayo yanaweza kupunguza dalili mbaya kwa kati ya siku 7 na 14. Hata hivyo, matibabu hukosa pakubwa kukabiliana na dalili mbaya au walio na matatizo ya kufikiria.[22][73]

Uamuzi kuhusu matibabu yatakayotumiwa hutegemea manufaa, hatari na gharama. [2]Utata ungalipo kuhusu matibabu yaliyo bora kati ya yale ya kivikundi, ya kawaida au yasiyo ya kawaida ya kizuia magonjwa ya akili.[74]Aina zote za matibabu zina viwango sawa vya wagonjwa kusitisha matibabu na kurejea kwa dalili wakati aina za kawaida za matibabu zimetumika kwa vipimo vya wastani.[75]Asilimia 40-50 ya watu huitikia matibabu vyema, asilimia 30-40 huwa na mwitikio nusu huku asilimia 20 wakiwa na mwitikio usiotosheleza (baada ya wiki 6 za kutumia aina 2 au 3 za matibabu).[22]Matibabu yanayojulikana kama clozapine ni mwafaka kwa watu wasionufaika na matibabu mengine ingawa yanaweza kupunguza idadi ya seli nyeupe za damu (ambayo ni madhara makuu mbadala) katika asilimia 1 - 4 ya watu wanaoyatumia.[2][3][76]

Dawa za kawaida za kuzuia magonjwa ya akili huhusishwa na viwango vya juu vya miendo au matendohiari yasiyoweza kudhitiwa. Dawa za kawaida za kuzuia magonjwa ya akili huhusishwa na viwango vya juu vya kuongezeka kwa uzito wa mwili, kisukari na hatari ya kupata usumbufu wa umetaboli, ambalo ni tatizo linaloweza kuongeza hatari ya matatizo ya moyo na maradhi mengine makali.[75]Dawa za kawaida za kuzuia magonjwa ya akili huwa na athari chache mbadala za aina ya kwanza. Hata hivyo, tofauti hizi ni chache.[77] Baadhi ya dawa za kawaida za kuzuia magonjwa ya akili huhusishwa na hatari zaidi ya kifo kuliko dawa zingine; clozapine huhusishwa na viwango vya chini zaidi vya kifo.[78]Haijulikani bayana iwapo dawa za kisasa hupunguza uwezekano wa kupata matatizo nadra lakini matatizo makali ya neva si bayana.[79]

Watu wasiotaka au wasioweza kutumia matibabu kila mara wanaweza kutumia maandalizi ya kudumu ya dawa za kuzuia magonjwa ya akili[80]. Maandalizi kama haya yanapotumika pamoja na usaidizi wa kiakili na kijamii yanaweza kuwasaidia watu kuendelea na matibabu yao.[80]

Tiba za kiakili hariri

Sehemu kubwa ya usaidizi wa kiakili na kijamii inaweza kuwa na manufaa katika kutibu skizofrenia. Usaidizi huu ni pamoja na aina mbalimbali za therapi, [81]matibabu ya kijamii, ajira saidizi, mafunzo ya kiustadi, usaidizi wa kiuchumi na pia usaidizi wa kiakili wa kudhibiti ulevi na uzito.[82]Therapi ya familia au elimu, ambayo huguzia mfumo wote wa familia ya mtu, inaweza kusaidia kuzuia marudio ya dalili au haja ya kulaza hospitalini.[81]Ushahidi wa manufaa ya therapi ya mienendo ya kiakili (pia inayoitwa "therapi ya kimazungumzo") katika kupunguza dalili au kuzuia marudio ya dalili hizi ni mndogo sana.[83][84] Therapi za kisanaa au uigizaji hazijatafitiwa vyema.[85][86]

Mtazamo hariri

 
Disability-adjusted life year for schizophrenia per 100,000 inhabitants in 2004.
     no data      ≤ 185      185–197      197–207      207–218      218–229      229–240
     240–251      251–262      262–273      273–284      284–295      ≥ 295

Skizofrenia ni ugonjwa ulio na gharama kuu za kibinadamu na kiuchumi.[2]Hali hii hupelekea upungufu wa matarajio ya urefu wa maisha wa miaka 12 hadi 15, kwa kimsingi kwa sababu ya hali hii inavyohusiana na mienendo inayoathiri afya. Ongezeko la viwango vya kujiua (mtu kujiua) huathiri kwa kiasi kidogo.[2] Tofauti hizi za matarajio ya urefu wa maisha ziliongezeka kati ya miaka ya 1970 na 1990.[87] Hata hivyo, kati ya miaka ya 1990 na miaka ya kwanza 10 ya karne ya 21, tofauti hizi hazikubadilika sana nchini Finland, ambayo ina mfumo wa afya ulio na ufikiaji wazi wa huduma ya afya.[78]

Skizofrenia ni kisababishi kikuu cha ulemavu huku ugonjwa mkali wa akili ukiorodheshwa kama ugonjwa wa tatu mkuu unaolemaza.[88]Takriban 3/4 ya watu walio na skizofrenia wana ulemavu endelevu huku wakiwa na dalili zinazorejea kila mara.[22] Baadhi ya wagonjwa hupona kabisa hivyo kuwajibika kikamilifu katika jamii.[89]Watu wengi walio na skizofrenia huishi bila kutegemea wengine ingawa husaidiwa na jamii.[2]Katika watu walio na dalili za maradhi ya kwanza ya magonjwa ya akili, asilimia 42 yao huwa na matokeo bora ya muda mrefu. Asilia 35 ya watu huwa na matokeo ya kisaidizi. Asilimia 35 ya watu hawa huwa na matokeo yasiyo bora.[90]Matokeo ya skizofrenia huonekana bora katika nchi zilizoendelea kuliko nchi zinazoendelea[91],ingawa dhana hii imekosolewa.[92][93]

Watu walio na skizofrenia huwa na uwezekano wa kujiua kuliko watu wengi wa kawaida. Kima hiki kimetajwa kuwa asilimia 10. Uchambuzi wa hivi karibuni wa tafiti na takwimu ulidurusu makadirio haya hadi asilimia 4.9, huku uchambuzi wa karibu zaidi ukitokea katika kipindi kinachofuata maibuko ya kwanza ya dalili au mara ya kwanza ya kulazwa hospitalini.[94] Kati ya asilimia 20 na 40 ya wagonjwa hujaribu kujiua angalau mara moja.[95][96] Vipengele mbalimbali vya hatari vinahusisha jinsia ya kiume, mafadhaiko, na ujuzi wa hali ya juu.[95]

Skizofrenia imeonyeshwa kuhusiana pakubwa na uvutaji sigara kufuatia utafiti kote ulimwenguni. [97][98]Uvutaji sigara hasa uko juu katika watu walio na skizofrenia, huku makadirio yakitofautiana kutoka asilimia 80 hadi 90 ya watu hawa wakiwa wavutaji wa kila mara, ikilinganishwa na asilimia 20 ya idadi ya jumla ya watu.[98] Watu wanaovuta sigara mara nyingi huvuta sana na kuvuta sigara zilizo na kiwangi cha juu cha kemikali ya nikotini.[96]

Kuna utafiti unaoonyesha kuwa mgonjwa wa skizofrenia changanyikizi anaweza kuwa na uwezo wa kuishi bila kuwategemea watu wengine na kufanya kazi kikamilifu kinyume na aina zingine ndogo za skizofrenia.[99]

Visababishi na uwezekano hariri

Kufikia mwaka wa 2011, skizofrenia huathiri takriban asilimia 0.3 hadi 0.7 ya watu, [2] or 24 million people worldwide,[100]katika wakati fulani wa maisha yao. Wanaume huwa na hali hii mara 1.4 zaidi ya wanawake. Kwa kawaida, skizofrenia hutokea katika wanaume.[3]Miaka ya kilele ya mwanzo wa dalili huwa umri wa miaka 20 na 28 kwa wanaume na 26 na 32 kwa wanawake. [101] Dalili zinazoanza utotoni ni adimu zaidi,[102]sawa na dalili zinazoanza katika umri wa wastani au uzeeni.[103]Licha ya maarifa yaliyopo ya kuonyesha kuwa skizofrenia hutokea kwa viwango sawa ulimwengu, viwango vyake vya uwezekano hutofautiana kote ulimwenguni, [104] baina ya mataifa,[105] na katika kiwango cha eneo maalum.[106] Hali hii husababisha takriban asilimia 1 ya idadi ya miaka ya kuzoea ulemavu kote ulimwenguni (yaani, miaka ambayo mtu ameishi na ulemavu).[3] Kima cha skizofrenia hutofautiana kulingana na jinsi inavyofasiliwa.[2]

Historia hariri

Matukio ya hali zinazofanana na skizofrenia zilikuwa adimu katika nakala za kihistoria kabla ya karne ya 19, ingawa mienendo isiyo ya kawaida, isiyoeleweka na isiyodhibitiwa iliripotiwa mara nyingi. Ripoti ya kina kuhusu tukio fulani katika mwaka wa 1797 na matukio yaliyoripotiwa katika mwaka wa 1809 mara nyingi huchukuliwa kama matukio ya kale zaidi ya ugonjwa huu katika uandishi wa afya na afya ya kiakili.[107]Skizofrenia ilielezewa kwa mara ya kwanza mnamo mwaka wa 1853. Hali hii ilielezwa kuwa dalili za kipekee zilizowaathiri vijana baleghe na vijana wakubwa, na ilijulikana kama “démence précoce” (“demenshia ya mapema”). Neno kama hili lilitumika mnamo mwaka wa 1891, katika ripoti ya tukio la matatizo makali ya akili. Mnamo mwaka wa 1893, utofautishi mpana mpya ulifanywa kati ya hali hii na matatizo ya kihisia (hali iliyojulikana kama "mfadhaiko wa kiwazimu" na kujumuisha mfadhaiko na mabadiliko ya kihisia). Wakati huo ugonjwa huu ulikuwa ukiaminika kuwa ugonjwa wa ubongo,[108]hasa aina ya dimenshia (ugonjwa unaoathiri uwezo wa kukumbuka na utendakazi wa ubongo), iliyotofautiana na dimenshia ambayo kwa kawaida hutokea baadaye maishani.[109]

Eugen Bleuler aliunda jina "skizofrenia", ambalo linalotafsiriwa kama "akili iliyogawanyika",[110] mnamo mwaka wa 1908. Neno hili lilikusudiwa kueleza mgawanyiko wa utendakazi kati ya nafsi, kuwaza, kumbukumbu, na utambuzi. Dalili zake kuu zilielezwa kama "A nne": athari bapa (au mwitikio wa kihisia), otizimu (hali ya kiakili inayotatiza uwezo wa mtu kujibiza na kuwasiliana na wengine, na hisia kinzani (kuchanganyikiwa kiakili).[111]Bleuler alitambua kuwa ugonjwa huu haukuwa dimenshia kwa sababu baadhi ya wagonjwa hawa waliboreka kiafya wala sio kudhoofika, hivyo akapendekeza neno skizofrenia badala yake. Matibabu yalibadilika yamkini kikamilifu katika miaka ya katikati mwa 1950 kufuatia kutengenezwa na kutolewa kwa dawa iitwayo chlorpromazine.[112]

 
Molecule of chlorpromazine (trade name Thorazine), which revolutionized treatment of schizophrenia in the 1950s

Katika miaka ya mwanzo ya 1970, utaratibu wa kutambua skizofrenia ulikuwa chini ya utata mwingi, jambo ambalo lilipelekea utaratibu wa kiutendaji ambao hutumika kwa sasa. Kwa mujibu wa matokeo ya Utafiti wa Kiutambuzi wa Marekani na Uingereza wa mwaka wa 1971, ugonjwa wa skizofrenia ulikuwa ukitambuliwa kwa kiwango cha juu zaidi nchini Marekani kuliko ulivyotambuliwa bara Uropa.[113]Tofauti ilikuwa kwa upande mmoja kufuatia matokeo legevu ya utaratibu wa kutambua iwapo mtu alikuwa na hali hii nchini Marekani, ambapo mwongozo wa DSM-II ulitumika. Katika bara Uropa, mwongozo wa ICD-9 ulitumika. Utafiti wa mwaka wa 1972, ambao ulichapishwa katika jarida liitwalo Science, ulitambua kuwa utambuzi wa skizofrenia nchini Marekani ulikuwa usioweza kutegemewa. [114]Vipengele hivi vilipelekea kudurusu kuhusu jinsi ya kuthibitisha iwapo mtu alikuwa na ugonjwa wa skizofrenia, na pia mwongozo wote wa DSM. Marekebisho haya yalipekea kuchapishwa kwa toleo la mwaka wa 1980 la DSM-III. [115]

Neno “skizofrenia” mara nyingi hudhaniwa kumaanisha kuwa watu walioathiriwa wana "nafsi iliyogawanyika". Baadhi ya watu waliotambuliwa kuwa na skizofrenia wanaweza kusikia sauti na kuzisikia kama za nafsi maalum. Skizofrenia haihusishi mtu kubadilika baina ya nafsi maalum. Utatanishi uliopo hutokea kwa sababu ya ufafanuzi halisi wa neno hili. Matumizi mabaya ya kwanza ya "skizofrenia" kama "nafsi iliyogawanyika" yalikuwa katika makala ya T. S Eliot mnamo mwaka wa 1933. [116]

Jamii na tamaduni hariri

 
The term schizophrenia was coined by Eugen Bleuler.

Uamuzi hasi wa kijamii umetambulika kama kizuizi kikuu katika uponyaji wa wagonjwa wa skizofrenia.[117]Katika utafiti mkubwa wa kisampuli wa mwaka wa 1999, asilimia 12.8 ya Wamarekani waliamini kuwa watu walio na skizofrenia walikuwa na "uwezekano mkuu sana" wa kuzua vurugu dhidi ya wengine, huku asilimia 48.1 wakisema kuwa watu hawa walikuwa "wakikisiwa kuweza" kufanya hivyo. Zaidi ya asilimia 74 ya watu walisema kuwa watu wenye skizofrenia walikuwa aidha "hawana uwezo mkubwa" au "hawawezi kamwe" kufanya uamuzi kuhusu matibabu yao, huku asilimia 70.2 wakisema jambo lili hili kuhusu uamuzi wa matumizi ya pesa.[118]Mtazamo wa watu waliokuwa na ugonjwa mkali wa akili kama wanaozua ghasia umeongezeka kwa zaidi ya mara mbili tangu miaka ya 1950, kulingana na uchanganuzi mmoja.[119]

Mnamo mwaka wa 2002, neno skizofrenia nchini Ujapani lilibadilishwa kutoka “Seishin-Bunretsu-Byō”　精神分裂病 (“ugonjwa wa kugawanyika kwa akili) hadi “Tōgō-shitchō-shō”　統合失調症 (“tatizo la uunganisho”), katika harakati za kupunguza aibu au maudhi.[120] Dhana ya kuwa ugonjwa huu husababishwa na vipengele tofauti (wala sio kisababishi kimoja tu) ilichangia jina hili mpya. Badiliko hili liliongeza idadi ya watu waliokuwa wamehamasishwa kuhusu utambuzi huu kutoka asilimia 37 hadi 70 kwa kipindi cha miaka 3.[121]

Mnamo mwaka wa 2002 chini Marekani, gharama ya skizofrenia, ikijumuisha gharama za moja kwa moja (watu ambao hawakulazwa hospitalini, watu waliolazwa, dawa na utunzaji wa muda mrefu) na gharama zisizohusu utunzaji wa kiafya (utimizaji sheria, kiwango kilichopungua cha uzalishaji kikazi, na kukosa ajira), ulikadiriwa kuwa bilioni $62.7.[122]

Kitabu "A Beautiful Mind" na filamu iliyo na kichwa kiki hiki inaeleza maisha ya John Forbes Nash. Mwanahesabu huyu na mshindi wa tuzo la Nobel katika Uchumi |tuzo la Nobel]] alikuwa na skizofrenia.

Tanbihi hariri

  1. ↑ "Skizofrenia" Concise Medical Dictionary. Oxford University Press, 2010. Oxford Reference Online. Maastricht University Library Archived 14 Juni 2012 at the Wayback Machine.. 29 June 2010prepaid subscription only
  2. ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 2.17 2.18 2.19 2.20 van Os J, Kapur S (August 2009). "Schizophrenia". Lancet 374 (9690): 635–45. PMID 19700006. doi:10.1016/S0140-6736(09)60995-8.  Check date values in: |date= (help)
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 Picchioni MM, Murray RM (July 2007). "Schizophrenia". BMJ 335 (7610): 91–5. PMC 1914490. PMID 17626963. doi:10.1136/bmj.39227.616447.BE.  Check date values in: |date= (help)
  4. ↑ 4.0 4.1 Becker T, Kilian R (2006). "Psychiatric services for people with severe mental illness across western Europe: what can be generalized from current knowledge about differences in provision, costs and outcomes of mental health care?". Acta Psychiatrica Scandinavica Supplement 429 (429): 9–16. PMID 16445476. doi:10.1111/j.1600-0447.2005.00711.x. 
  5. ↑ Buckley PF, Miller BJ, Lehrer DS, Castle DJ (March 2009). "Psychiatric comorbidities and schizophrenia". Schizophr Bull 35 (2): 383–402. PMC 2659306. PMID 19011234. doi:10.1093/schbul/sbn135.  Check date values in: |date= (help)
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Carson VB (2000). Mental health nursing: the nurse-patient journey W.B. Saunders. ISBN 978-0-7216-8053-8. p. 638.
  7. ↑ Hirsch SR; Weinberger DR (2003). Schizophrenia. Wiley-Blackwell. uk. 21. ISBN 9780632063888. 
  8. ↑ Brunet-Gouet E, Decety J (December 2006). "Social brain dysfunctions in schizophrenia: a review of neuroimaging studies". Psychiatry Res 148 (2–3): 75–92. PMID 17088049. doi:10.1016/j.pscychresns.2006.05.001.  Check date values in: |date= (help)
  9. ↑ Hirsch SR; WeinbergerDR (2003). Schizophrenia. Wiley-Blackwell. uk. 481. ISBN 9780632063888. 
  10. ↑ Ungvari GS, Caroff SN, Gerevich J (March 2010). "The catatonia conundrum: evidence of psychomotor phenomena as a symptom dimension in psychotic disorders". Schizophr Bull 36 (2): 231–8. PMID 19776208. doi:10.1093/schbul/sbp105.  Check date values in: |date= (help)
  11. ↑ 11.0 11.1 Addington J, Cadenhead KS, Cannon TD, et al. (2007). "North American prodrome longitudinal study: a collaborative multisite approach to prodromal schizophrenia research". Schizophrenia Bulletin 33 (3): 665–72. PMC 2526151. PMID 17255119. doi:10.1093/schbul/sbl075. 
  12. ↑ Cullen KR, Kumra S, Regan J et al. (2008). "Atypical Antipsychotics for Treatment of Schizophrenia Spectrum Disorders". Psychiatric Times 25 (3). Ilihifadhi kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2008-12-28. Iliwekwa mnamo 2013-05-11. 
  13. ↑ Amminger GP, Leicester S, Yung AR, et al. (2006). "Early onset of symptoms predicts conversion to non-affective psychosis in ultra-high risk individuals". Schizophrenia Research 84 (1): 67–76. PMID 16677803. doi:10.1016/j.schres.2006.02.018. 
  14. ↑ Parnas J, Jorgensen A (1989). "Pre-morbid psychopathology in schizophrenia spectrum". British Journal of Psychiatry 115: 623–7. PMID 2611591. 
  15. ↑ Coyle, Joseph (2006). "Chapter 54: The Neurochemistry of Schizophrenia". Katika Siegal, George J; Albers, R. Wayne; Brady, Scott T n.k. Basic Neurochemistry: Molecular, Cellular and Medical Aspects (Textbook) (toleo la 7th). Burlington, MA: Elsevier Academic Press. uk. 876. ISBN 0-12-088397-X. 
  16. ↑ Schneider, K (1959). Clinical Psychopathology (toleo la 5). New York: Grune & Stratton. 
  17. ↑ Nordgaard J, Arnfred SM, Handest P, Parnas J (January 2008). "The diagnostic status of first-rank symptoms". Schizophrenia Bulletin 34 (1): 137–54. PMC 2632385. PMID 17562695. doi:10.1093/schbul/sbm044.  Check date values in: |date= (help)
  18. ↑ Sims A (2002). Symptoms in the mind: an introduction to descriptive psychopathology. Philadelphia: W. B. Saunders. ISBN 0-7020-2627-1. 
  19. ↑ Kneisl C. and Trigoboff E.(2009). Contemporary Psychiatric- Mental Health Nursing. 2nd edition. London Pearson Prentice Ltd. p. 371
  20. ↑ 20.0 20.1 American Psychiatric Association. Task Force on DSM-IV. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR. American Psychiatric Pub. ISBN 978-0-89042-025-6. p. 299
  21. ↑ Velligan DI and Alphs LD (March 1, 2008). "Negative Symptoms in Schizophrenia: The Importance of Identification and Treatment". Psychiatric Times 25 (3). Ilihifadhi kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2009-10-06. Iliwekwa mnamo 2013-05-11.  Check date values in: |date= (help)
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 22.3 Smith T, Weston C, Lieberman J (August 2010). "Schizophrenia (maintenance treatment)". Am Fam Physician 82 (4): 338–9. PMID 20704164.  Check date values in: |date= (help)
  23. ↑ Drake RJ, Lewis SW (March 2005). "Early detection of schizophrenia". Current Opinion in Psychiatry 18 (2): 147–50. PMID 16639167. doi:10.1097/00001504-200503000-00007.  Check date values in: |date= (help)
  24. ↑ O'Donovan MC, Williams NM, Owen MJ (October 2003). "Recent advances in the genetics of schizophrenia". Hum. Mol. Genet. 12 Spec No 2: R125–33. PMID 12952866. doi:10.1093/hmg/ddg302.  Check date values in: |date= (help)
  25. ↑ 25.0 25.1 McLaren JA, Silins E, Hutchinson D, Mattick RP, Hall W (January 2010). "Assessing evidence for a causal link between cannabis and psychosis: a review of cohort studies". Int. J. Drug Policy 21 (1): 10–9. PMID 19783132. doi:10.1016/j.drugpo.2009.09.001.  Check date values in: |date= (help)
  26. ↑ O'Donovan MC, Craddock NJ, Owen MJ (July 2009). "Genetics of psychosis; insights from views across the genome". Hum. Genet. 126 (1): 3–12. PMID 19521722. doi:10.1007/s00439-009-0703-0.  Check date values in: |date= (help)
  27. ↑ Craddock N, Owen MJ (2010). "The Kraepelinian dichotomy - going, going... But still not gone". The British Journal of Psychiatry 196: 92–95. PMC 2815936. PMID 20118450. doi:10.1192/bjp.bp.109.073429. 
  28. ↑ Crow TJ (July 2008). "The 'big bang' theory of the origin of psychosis and the faculty of language". Schizophrenia Research 102 (1–3): 31–52. PMID 18502103. doi:10.1016/j.schres.2008.03.010.  Check date values in: |date= (help)
  29. ↑ Mueser KT, Jeste DV (2008). Clinical Handbook of Schizophrenia. New York: Guilford Press. ku. 22–23. ISBN 1593856520. 
  30. ↑ Van Os J (2004). "Does the urban environment cause psychosis?". British Journal of Psychiatry 184 (4): 287–288. PMID 15056569. doi:10.1192/bjp.184.4.287. 
  31. ↑ Selten JP, Cantor-Graae E, Kahn RS (March 2007). "Migration and schizophrenia". Current Opinion in Psychiatry 20 (2): 111–115. PMID 17278906. doi:10.1097/YCO.0b013e328017f68e.  Check date values in: |date= (help)
  32. ↑ Larkin W, Read J (2008). "Childhood trauma and psychosis: evidence, pathways, and implications". J Postgrad Med 54: 287–293. PMID 18953148. 
  33. ↑ 33.0 33.1 Gregg L, Barrowclough C, Haddock G (2007). "Reasons for increased substance use in psychosis". Clin Psychol Rev 27 (4): 494–510. PMID 17240501. doi:10.1016/j.cpr.2006.09.004. 
  34. ↑ Large, M; Sharma, S, Compton, MT, Slade, T, Nielssen, O (2011 Feb 7). "Cannabis Use and Earlier Onset of Psychosis: A Systematic Meta-analysis.". Archives of general psychiatry. PMID 21300939.  Check date values in: |date= (help)
  35. ↑ 35.0 35.1 Leweke FM, Koethe D (June 2008). "Cannabis and psychiatric disorders: it is not only addiction". Addict Biol 13 (2): 264–75. PMID 18482435. doi:10.1111/j.1369-1600.2008.00106.x.  Check date values in: |date= (help)
  36. ↑ Moore THM, Zammit S, Lingford-Hughes A et al. (2007). "Cannabis use and risk of psychotic or affective mental health outcomes: a systematic review". Lancet 370 (9584): 319–328. PMID 17662880. doi:10.1016/S0140-6736(07)61162-3. 
  37. ↑ PMID 12821204 (PubMed)
    Citation will be completed automatically in a few minutes. Jump the queue or expand by hand
  38. ↑ PMID 17703707 (PubMed)
    Citation will be completed automatically in a few minutes. Jump the queue or expand by hand
  39. ↑ Larson, Michael (2006-03-30). "Alcohol-Related Psychosis". eMedicine. WebMD. Iliwekwa mnamo September 27, 2006.  Check date values in: |accessdate= (help)
  40. ↑ Sagud, M; Mihaljević-Peles, A, Mück-Seler, D, Pivac, N, Vuksan-Cusa, B, Brataljenović, T, Jakovljević, M (2009 Sep). "Smoking and schizophrenia.". Psychiatria Danubina 21 (3): 371–5. PMID 19794359.  Check date values in: |date= (help)
  41. ↑ Yolken R. (Jun 2004). "Viruses and schizophrenia: a focus on herpes simplex virus.". Herpes 11 (Suppl 2): 83A–88A. PMID 15319094. 
  42. ↑ Broome MR, Woolley JB, Tabraham P, et al. (November 2005). "What causes the onset of psychosis?". Schizophr. Res. 79 (1): 23–34. PMID 16198238. doi:10.1016/j.schres.2005.02.007.  Check date values in: |date= (help)
  43. ↑ Bentall RP, Fernyhough C, Morrison AP, Lewis S, Corcoran R (2007). "Prospects for a cognitive-developmental account of psychotic experiences". Br J Clin Psychol 46 (Pt 2): 155–73. PMID 17524210. doi:10.1348/014466506X123011. 
  44. ↑ Kurtz MM (2005). "Neurocognitive impairment across the lifespan in schizophrenia: an update". Schizophrenia Research 74 (1): 15–26. PMID 15694750. doi:10.1016/j.schres.2004.07.005. 
  45. ↑ Cohen AS, Docherty NM (2004). "Affective reactivity of speech and emotional experience in patients with schizophrenia". Schizophrenia Research 69 (1): 7–14. PMID 15145465. doi:10.1016/S0920-9964(03)00069-0. 
  46. ↑ Horan WP, Blanchard JJ (2003). "Emotional responses to psychosocial stress in schizophrenia: the role of individual differences in affective traits and coping". Schizophrenia Research 60 (2–3): 271–83. PMID 12591589. doi:10.1016/S0920-9964(02)00227-X. 
  47. ↑ Smith B, Fowler DG, Freeman D, et al. (September 2006). "Emotion and psychosis: links between depression, self-esteem, negative schematic beliefs and delusions and hallucinations". Schizophr. Res. 86 (1–3): 181–8. PMID 16857346. doi:10.1016/j.schres.2006.06.018.  Check date values in: |date= (help)
  48. ↑ Beck, AT (2004). "A Cognitive Model of Schizophrenia". Journal of Cognitive Psychotherapy 18 (3): 281–88. doi:10.1891/jcop.18.3.281.65649. 
  49. ↑ Bell V, Halligan PW, Ellis HD (2006). "Explaining delusions: a cognitive perspective". Trends in Cognitive Science 10 (5): 219–26. PMID 16600666. doi:10.1016/j.tics.2006.03.004. 
  50. ↑ Freeman D, Garety PA, Kuipers E, Fowler D, Bebbington PE, Dunn G (January 2007). "Acting on persecutory delusions: the importance of safety seeking". Behav Res Ther 45 (1): 89–99. PMID 16530161. doi:10.1016/j.brat.2006.01.014.  Check date values in: |date= (help)
  51. ↑ Kuipers E, Garety P, Fowler D, Freeman D, Dunn G, Bebbington P (October 2006). "Cognitive, emotional, and social processes in psychosis: refining cognitive behavioral therapy for persistent positive symptoms". Schizophr Bull. 32 Suppl 1: S24–31. PMC 2632539. PMID 16885206. doi:10.1093/schbul/sbl014.  Check date values in: |date= (help)
  52. ↑ Kircher, Tilo and Renate Thienel (2006). "Functional brain imaging of symptoms and cognition in schizophrenia". The Boundaries of Consciousness. Amsterdam: Elsevier. uk. 302. ISBN 0444528768. 
  53. ↑ Coyle 2006, p. 878
  54. ↑ Green kiasiMF (2006). "Cognitive impairment and functional outcome in schizophrenia and bipolar disorder". Journal of Clinical Psychiatry 67 (Suppl 9): 3–8. PMID 16965182. 
  55. ↑ Insel TR (November 2010). "Rethinking schizophrenia". Nature 468 (7321): 187–93. PMID 21068826. doi:10.1038/nature09552.  Check date values in: |date= (help)
  56. ↑ Laruelle M, Abi-Dargham A, van Dyck CH, et al. (August 1996). "Single photon emission computerized tomography imaging of amphetamine-induced dopamine release in drug-free schizophrenic subjects". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 93 (17): 9235–40. PMC 38625. PMID 8799184. doi:10.1073/pnas.93.17.9235.  Check date values in: |date= (help)
  57. ↑ Jones HM, Pilowsky LS (2002). "Dopamine and antipsychotic drug action revisited". British Journal of Psychiatry 181: 271–275. PMID 12356650. doi:10.1192/bjp.181.4.271. 
  58. ↑ Konradi C, Heckers S (2003). "Molecular aspects of glutamate dysregulation: implications for schizophrenia and its treatment". Pharmacology and Therapeutics 97 (2): 153–79. PMID 12559388. doi:10.1016/S0163-7258(02)00328-5. 
  59. ↑ Lahti AC, Weiler MA, Tamara Michaelidis BA, Parwani A, Tamminga CA (2001). "Effects of ketamine in normal and schizophrenic volunteers". Neuropsychopharmacology 25 (4): 455–67. PMID 11557159. doi:10.1016/S0893-133X(01)00243-3. 
  60. ↑ Coyle JT, Tsai G, Goff D (2003). "Converging evidence of NMDA receptor hypofunction in the pathophysiology of schizophrenia". Annals of the New York Academy of Sciences 1003: 318–27. PMID 14684455. doi:10.1196/annals.1300.020. 
  61. ↑ Tuominen HJ, Tiihonen J, Wahlbeck K (2005). "Glutamatergic drugs for schizophrenia: a systematic review and meta-analysis". Schizophrenia Research 72 (2–3): 225–34. PMID 15560967. doi:10.1016/j.schres.2004.05.005. 
  62. ↑ Jakobsen KD, Frederiksen JN, Hansen T, et al. (2005). "Reliability of clinical ICD-10 schizophrenia diagnoses". Nordic Journal of Psychiatry 59 (3): 209–12. PMID 16195122. doi:10.1080/08039480510027698. 
  63. ↑ 63.0 63.1 American Psychiatric Association (2000). "Schizophrenia". Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV. Washington, DC: American Psychiatric Publishing, Inc. ISBN 0-89042-024-6. Ilihifadhi kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2008-06-11. Iliwekwa mnamo 2008-07-04. 
  64. ↑ American Psychiatric Association DSM-5 Work Groups (2010)Proposed Revisions – Schizophrenia and Other Psychotic Disorders. Retrieved 17 February 2010.
  65. ↑ 65.0 65.1 "The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders" (pdf). World Health Organization. uk. 26. 
  66. ↑ Bottas A (April 15, 2009). "Comorbidity Schizophrenia With Obsessive-Compulsive Disorder". Psychiatric Times 26 (4).  Check date values in: |date= (help)
  67. ↑ Marshall M, Rathbone J (2006). "Early intervention for psychosis". Cochrane Database Syst Rev (4): CD004718. PMID 17054213. doi:10.1002/14651858.CD004718.pub2. 
  68. ↑ de Koning MB, Bloemen OJ, van Amelsvoort TA, et al. (June 2009). "Early intervention in patients at ultra high risk of psychosis: benefits and risks". Acta Psychiatr Scand 119 (6): 426–42. PMID 19392813. doi:10.1111/j.1600-0447.2009.01372.x.  Check date values in: |date= (help)
  69. ↑ Cannon TD, Cornblatt B, McGorry P (May 2007). "The empirical status of the ultra high-risk (prodromal) research paradigm". Schizophrenia Bulletin 33 (3): 661–4. PMC 2526144. PMID 17470445. doi:10.1093/schbul/sbm031.  Check date values in: |date= (help)
  70. ↑ McGurk SR, Mueser KT, Feldman K, Wolfe R, Pascaris A (Mar 2007). "Cognitive training for supported employment: 2–3 year outcomes of a randomized controlled trial.". American Journal of Psychiatry 164 (3): 437–41. PMID 17329468. doi:10.1176/appi.ajp.164.3.437. 
  71. ↑ Gorczynski P, Faulkner G (2010). "Exercise therapy for schizophrenia". Cochrane Database Syst Rev (5): CD004412. PMID 20464730. doi:10.1002/14651858.CD004412.pub2. 
  72. ↑ National Collaborating Centre for Mental Health (2009-03-25). "Schizophrenia: Full national clinical guideline on core interventions in primary and secondary care" (PDF). Iliwekwa mnamo 2009-11-25.  Unknown parameter |home= ignored (help)
  73. ↑ Tandon R, Keshavan MS, Nasrallah HA (March 2008). "Schizophrenia, "Just the Facts": what we know in 2008 part 1: overview". Schizophrenia Research 100 (1–3): 4–19. PMID 18291627. doi:10.1016/j.schres.2008.01.022.  Unknown parameter |formt= ignored (help); Check date values in: |date= (help)
  74. ↑ Kane JM, Correll CU (2010). "Pharmacologic treatment of schizophrenia". Dialogues Clin Neurosci 12 (3): 345–57. PMID 20954430. 
  75. ↑ 75.0 75.1 Schultz SH, North SW, Shields CG (June 2007). "Schizophrenia: a review". Am Fam Physician 75 (12): 1821–9. PMID 17619525.  Check date values in: |date= (help)
  76. ↑ Wahlbeck K, Cheine MV, Essali A (2007). "Clozapine versus typical neuroleptic medication for schizophrenia". The Cochrane Database of Systematic Reviews (John Wiley and Sons, Ltd.) (2): CD000059. PMID 10796289. doi:10.1002/14651858.CD000059. 
  77. ↑ Tandon R, Belmaker RH, Gattaz WF, et al. (March 2008). "World Psychiatric Association Pharmacopsychiatry Section statement on comparative effectiveness of antipsychotics in the treatment of schizophrenia". Schizophr. Res. 100 (1–3): 20–38. PMID 18243663. doi:10.1016/j.schres.2007.11.033.  Check date values in: |date= (help)
  78. ↑ 78.0 78.1 Chwastiak LA, Tek C (August 2009). "The unchanging mortality gap for people with schizophrenia". Lancet 374 (9690): 590–2. PMID 19595448. doi:10.1016/S0140-6736(09)61072-2.  Check date values in: |date= (help)
  79. ↑ Ananth J, Parameswaran S, Gunatilake S, Burgoyne K, Sidhom T (April 2004). "Neuroleptic malignant syndrome and atypical antipsychotic drugs". Journal of Clinical Psychiatry 65 (4): 464–70. PMID 15119907. doi:10.4088/JCP.v65n0403.  Check date values in: |date= (help)
  80. ↑ 80.0 80.1 McEvoy JP (2006). "Risks versus benefits of different types of long-acting injectable antipsychotics". J Clin Psychiatry. 67 Suppl 5: 15–8. PMID 16822092. 
  81. ↑ 81.0 81.1 Pharoah F, Mari J, Rathbone J, Wong W (2010). "Family intervention for schizophrenia". Cochrane Database Syst Rev 12: CD000088. PMID 21154340. doi:10.1002/14651858.CD000088.pub3. 
  82. ↑ Dixon LB, Dickerson F, Bellack AS, et al. (January 2010). "The 2009 schizophrenia PORT psychosocial treatment recommendations and summary statements". Schizophr Bull 36 (1): 48–70. PMID 19955389. doi:10.1093/schbul/sbp115.  Check date values in: |date= (help)
  83. ↑ Lynch D, Laws KR, McKenna PJ (January 2010). "Cognitive behavioural therapy for major psychiatric disorder: does it really work? A meta-analytical review of well-controlled trials". Psychol Med 40 (1): 9–24. PMID 19476688. doi:10.1017/S003329170900590X.  Check date values in: |date= (help)
  84. ↑ Jones C, Cormac I, Silveira da Mota Neto JI, Campbell C (2004). "Cognitive behaviour therapy for schizophrenia". Cochrane Database Syst Rev (4): CD000524. PMID 15495000. doi:10.1002/14651858.CD000524.pub2. 
  85. ↑ Ruddy R, Milnes D (2005). "Art therapy for schizophrenia or schizophrenia-like illnesses.". Cochrane Database Syst Rev (4): CD003728. PMID 16235338. doi:10.1002/14651858.CD003728.pub2. 
  86. ↑ Ruddy RA, Dent-Brown K (2007). "Drama therapy for schizophrenia or schizophrenia-like illnesses.". Cochrane Database Syst Rev (1): CD005378. PMID 17253555. doi:10.1002/14651858.CD005378.pub2. 
  87. ↑ Saha S, Chant D, McGrath J (October 2007). "A systematic review of mortality in schizophrenia: is the differential mortality gap worsening over time?". Arch. Gen. Psychiatry 64 (10): 1123–31. PMID 17909124. doi:10.1001/archpsyc.64.10.1123.  Check date values in: |date= (help)
  88. ↑ Ustun TB; Rehm J, Chatterji S, Saxena S, Trotter R, Room R, Bickenbach J, and the WHO/NIH Joint Project CAR Study Group (1999). "Multiple-informant ranking of the disabling effects of different health conditions in 14 countries". The Lancet 354 (9173): 111–15. PMID 10408486. doi:10.1016/S0140-6736(98)07507-2. 
  89. ↑ Warner R (July 2009). "Recovery from schizophrenia and the recovery model". Curr Opin Psychiatry 22 (4): 374–80. PMID 19417668. doi:10.1097/YCO.0b013e32832c920b.  Check date values in: |date= (help)
  90. ↑ Menezes NM, Arenovich T, Zipursky RB (October 2006). "A systematic review of longitudinal outcome studies of first-episode psychosis". Psychol Med 36 (10): 1349–62. PMID 16756689. doi:10.1017/S0033291706007951.  Check date values in: |date= (help)
  91. ↑ Isaac M, Chand P, Murthy P (August 2007). "Schizophrenia outcome measures in the wider international community". Br J Psychiatry Suppl 50: s71–7. PMID 18019048.  Check date values in: |date= (help)
  92. ↑ Cohen A, Patel V, Thara R, Gureje O (March 2008). "Questioning an axiom: better prognosis for schizophrenia in the developing world?". Schizophr Bull 34 (2): 229–44. PMC 2632419. PMID 17905787. doi:10.1093/schbul/sbm105.  Check date values in: |date= (help)
  93. ↑ Burns J (August 2009). "Dispelling a myth: developing world poverty, inequality, violence and social fragmentation are not good for outcome in schizophrenia". Afr J Psychiatry (Johannesbg) 12 (3): 200–5. PMID 19894340.  Check date values in: |date= (help)
  94. ↑ Palmer BA, Pankratz VS, Bostwick JM (March 2005). "The lifetime risk of suicide in schizophrenia: a reexamination". Archives of General Psychiatry 62 (3): 247–53. PMID 15753237. doi:10.1001/archpsyc.62.3.247.  Check date values in: |date= (help)
  95. ↑ 95.0 95.1 Carlborg A, Winnerbäck K, Jönsson EG, Jokinen J, Nordström P (July 2010). "Suicide in schizophrenia". Expert Rev Neurother 10 (7): 1153–64. PMID 20586695. doi:10.1586/ern.10.82.  Check date values in: |date= (help)
  96. ↑ 96.0 96.1 American Psychiatric Association. Task Force on DSM-IV. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR. American Psychiatric Pub. ISBN 978-0-89042-025-6. p. 304
  97. ↑ De Leon J, Diaz FJ (2005). "A meta-analysis of worldwide studies demonstrates an association between schizophrenia and tobacco smoking behaviors". Schizophrenia research 76 (2-3): 135–57. PMID 15949648. doi:10.1016/j.schres.2005.02.010. 
  98. ↑ 98.0 98.1 Keltner NL, Grant JS (2006). "Smoke, Smoke, Smoke That Cigarette". Perspectives in Psychiatric Care 42 (4): 256. PMID 17107571. doi:10.1111/j.1744-6163.2006.00085.x. 
  99. ↑ American Psychiatric Task Force on DSM-IV. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV-TR. American Psychiatric Pub. ISBN 978-0-89042-025-6. p. 314
  100. ↑ "Schizophrenia". World Health Organization. 2011. Iliwekwa mnamo February 27, 2011.  Check date values in: |accessdate= (help)
  101. ↑ Castle D, Wessely S, Der G, Murray RM (December 1991). "The incidence of operationally defined schizophrenia in Camberwell, 1965–84". The British Journal of Psychiatry 159: 790–4. PMID 1790446. doi:10.1192/bjp.159.6.790.  Check date values in: |date= (help)
  102. ↑ Kumra S, Shaw M, Merka P, Nakayama E, Augustin R (2001). "Childhood-onset schizophrenia: research update". Canadian Journal of Psychiatry 46 (10): 923–30. PMID 11816313. 
  103. ↑ Hassett Anne, et al. (eds) (2005). Psychosis in the Elderly. London: Taylor and Francis. uk. 6. ISBN 1841843946. 
  104. ↑ Jablensky A, Sartorius N, Ernberg G, et al. (1992). "Schizophrenia: manifestations, incidence and course in different cultures. A World Health Organization ten-country study". Psychological Medicine Monograph Supplement 20: 1–97. PMID 1565705. doi:10.1017/S0264180100000904. 
  105. ↑ Kirkbride JB, Fearon P, Morgan C, et al. (March 2006). "Heterogeneity in incidence rates of schizophrenia and other psychotic syndromes: findings from the 3-center AeSOP study". Archives of General Psychiatry 63 (3): 250–8. PMID 16520429. doi:10.1001/archpsyc.63.3.250.  Check date values in: |date= (help)
  106. ↑ Kirkbride JB, Fearon P, Morgan C, et al. (2007). "Neighbourhood variation in the incidence of psychotic disorders in Southeast London". Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology 42 (6): 438–45. PMID 17473901. doi:10.1007/s00127-007-0193-0. 
  107. ↑ Heinrichs RW (2003). "Historical origins of schizophrenia: two early madmen and their illness". Journal of the History of the Behavioral Sciences 39 (4): 349–63. PMID 14601041. doi:10.1002/jhbs.10152. 
  108. ↑ Kraepelin E, Diefendorf AR (1907). Text book of psychiatry (toleo la 7). London: Macmillan. 
  109. ↑ Hansen RA, Atchison B (2000). Conditions in occupational therapy: effect on occupational performance. Hagerstown, MD: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 0-683-30417-8. 
  110. ↑ Kuhn R (2004). tr. Cahn CH. "Eugen Bleuler's concepts of psychopathology". History of Psychiatry 15 (3): 361–6. PMID 15386868. doi:10.1177/0957154X04044603. 
  111. ↑ Stotz-Ingenlath G (2000). "Epistemological aspects of Eugen Bleuler's conception of schizophrenia in 1911" (PDF). Medicine, Health Care and Philosophy 3 (2): 153–9. PMID 11079343. doi:10.1023/A:1009919309015. 
  112. ↑ Turner T (2007). "Unlocking psychosis". British Medical Journal 334 (suppl): s7. PMID 17204765. doi:10.1136/bmj.39034.609074.94. 
  113. ↑ Wing JK (January 1971). "International comparisons in the study of the functional psychoses". British Medical Bulletin 27 (1): 77–81. PMID 4926366.  Check date values in: |date= (help)
  114. ↑ Rosenhan D (1973). "On being sane in insane places". Science 179 (4070): 250–8. PMID 4683124. doi:10.1126/science.179.4070.250. 
  115. ↑ Wilson M (March 1993). "DSM-III and the transformation of American psychiatry: a history". American Journal of Psychiatry 150 (3): 399–410. PMID 8434655.  Check date values in: |date= (help)
  116. ↑ Berrios, G. E.; Porter, Roy (1995). A history of clinical psychiatry: the origin and history of psychiatric disorders. London: Athlone Press. ISBN 0-485-24211-7. 
  117. ↑ Maj, Mario and Sartorius N. (15 September 1999). Schizophrenia. Chichester: Wiley. uk. 292. ISBN 978-0-471-99906-5.  Check date values in: |date= (help)
  118. ↑ Pescosolido BA, Monahan J, Link BG, Stueve A, Kikuzawa S (September 1999). "The public's view of the competence, dangerousness, and need for legal coercion of persons with mental health problems". American Journal of Public Health 89 (9): 1339–45. PMC 1508769. PMID 10474550. doi:10.2105/AJPH.89.9.1339.  Check date values in: |date= (help)
  119. ↑ Phelan JC, Link BG, Stueve A, Pescosolido BA (June 2000). "Public Conceptions of Mental Illness in 1950 and 1996: What Is Mental Illness and Is It to be Feared?". Journal of Health and Social Behavior 41 (2): 188–207. doi:10.2307/2676305.  Check date values in: |date= (help)
  120. ↑ Kim Y, Berrios GE (2001). "Impact of the term schizophrenia on the culture of ideograph: the Japanese experience". Schizophr Bull 27 (2): 181–5. PMID 11354585. 
  121. ↑ Sato M (2004). "Renaming schizophrenia: a Japanese perspective". World Psychiatry 5 (1): 53–55. PMC 1472254. PMID 16757998. 
  122. ↑ Wu EQ (2005). "The economic burden of schizophrenia in the United States in 2002". J Clin Psychiatry 66 (9): 1122–9. PMID 16187769. 
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/w/index.php?title=Skizofrenia&oldid=1313824"