Wamasai : Tofauti kati ya masahihisho

Ingawa serikali [[ya Tanzania]] na [[Kenya]] imeweka mipango kuwahimiza Wamaasai kuachana na asili yao ya jadi ya uhamaji, bado wameendelea na desturi hiyo. <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 122. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref> Hivi majuzi, [[Oxfam]] imedai kwamba mtindo wa maisha ya Wamasai lazima ikubaliwe ili kuzingatia mabadiliko ya hali ya hewa kwa sababu hawana uwezo wa kulima katika majangwa. <ref>{{cite web | url =http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7568695.stm | title = Maasai 'can fight climate change' | date = 18 August 2008}}</ref>

Kulingana na [[historia simulizi]] yao wenyewe, asili ya Kimasai ilitoka kwenye bonde la Nile ya chini kaskazini ya [[Ziwa Turkana]] (North-West Kenya) na walianza kuhamia kusini karibu karne ya kumi na tano, wakiwasili katika shina la ardhi kutoka kaskazini mwa Kenya na Tanzania ya kati tangu karne ya kumi na saba hadi mwisho wa karne ya kumi na nane. Makabila mengine yalilazimishwa kuyahama makazi yao Wamaasai walipohamia huko. [http://www.maasaieducation.org/maasai-culture/maasai-history.htm ] Eneo la Wamaasai lilifika kilele cha ukubwa wake katikati ya karne ya kumi na tisa, na kuenea kwote katika [[Bonde la Ufa]] na pande za ardhi kutoka [[Mlima Marsabit]] huko kaskazini hadi [[Dodoma]] kule kusini. <ref> ''kaskazini mwa Tanzania pamoja na Kilimanjaro na Zanzibar'' na Phillip Briggs 2006 ukurasa 200 ISBN 1 -84162 -146 -3</ref> Wakati huu Wamasai, na vilevile lile kundi kubwa walilokuwa wamejiunga nalo, walikuwa wakivamia mifugo hadi umbali wa mashariki ya [[pwani]] ya [[Tanga]] huko Tanzania. Washambulizi walitumia mikuki na ngao, lakini walikuwa wamehofiwa kwa kutupa vilabu (orinka) walivyoweza kutupa kwa usahihi kutoka umbali wa mita 100. Mwaka 1852 kulikuwa na ripoti ya msongomano wa wapiganaji 800 wa kimaasai kuhamia nchini Kenya. Mwaka 1857, baada ya kufyeka "Nyika ya Wakuafi" katika kusini mashariki mwa Kenya, Washambulizi Wamasai wakatisha [[Mombasa]] katika pwani ya Kenya. [http://books.google.com/books?id=PQJjYC74tu8C&amp;pg=PA183&amp;lpg=PA183&amp;dq=mombasa+maasai+1855&amp;source=web&amp;ots=1qDbq0WFrH&amp;sig=-fwB9fWjkEt4scMNLIpnyIpTBMo ] <ref> ''Vyanzo na mbinu katika Historia ya Afrika: Inasemwa, Written, Unearthed'' kwa Toyin Falola, Christian Jennings (2003), page 18 2. Boydell &amp; Brewer. ISBN 1-58046-134-4</ref>

Vifo vingi vya watoto wachanga miongoni mwa Wamasai imesababisha watoto wengi kutotambuliwa mpaka kufikia umri wa miezi 3, ''ilapaitin.'' <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 169. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref> Kwa Wamasai kuishi maisha ya kitamaduni, mwishoni mwa maisha yao huzikwa bila sherehe na maiti wanaachwa nje waliwe na tumbusi <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 103. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref> Maiti kukataliwa na tumbusi na fisi wanaojulikana kama Ondili ama Oln'gojine huonekana kama kuwa kitu kibaya, na kusababisha jamii ya mfu huyo kulaumiwa, Kwa hivyo haingekuwa nadra kupata miili iliyofunikwa na mafuta na damu kutoka [[ng'ombe]] aliyechinjwa. <ref name="attitudes"> ''Utamaduni na Umma Mitazamo: Kuboresha Uhusiano kati ya binadamu na Hyaenas'' kutoka Mills, MgYale na Hofer, H. (compilers). (1998) ''Hyaenas: Status Utafiti na Uhifadhi handlingsplanen.'' ''IUCN / SSC Hyaena Specialist Group. '' ''IUCN, Gland, Uswisi na Cambridge, Uingereza. vi + 154 pp.'' </ref> Mazishi ya zamani yalikuwa yametengwa kwa waheshimiwa wakubwa, kwani iliaminika kuwa mazishi yalidhuru udongo. <ref> ya Lions ya Tsavo: Kuchunguza Legacy of Africa's Will Man walaji ''By Bruce D. Patterson.'' ''2004. '' ''McGraw-Hill Professional. '' ''Page 93. '' ''ISBN 0-07-136333-5'' </ref>

Maisha ya Wamaasai inahusishwa sana na ng'ombe, ambao huwa msingi wao wa chakula. Kipimo cha mali ya mtu ni kulingana la mifugo na watoto alionao. Kuwa na ng'ombe 50 au zaidi kunaheshimika, na watoto zaidi ni bora. Mtu ambaye ana mengi moja lakini si mengine anahesabiwa kama maskini. <ref> ''kaskazini mwa Tanzania pamoja na Kilimanjaro na Zanzibar'' na Phillip Briggs (2006), ukurasa wa 200. ISBN 1 -84162 -146 -3</ref> Wamaasai huamini kwamba Mungu aliwapa ng'ombe wote duniani, kwa hivyo kuchukua mifugo kutoka makabila mengine ni swala la kudai ni haki yao, lakini zoezi hili limepungua. <ref> ''Africa's Great Rift Valley.'' Nigel Pavitt. 2001. kurasa 138. Harry S. Abrams, Incorporated, New York ISBN 0-8109-0602-3</ref>

Kitengo kati ya jamii ya Wamaasai ni umri. Ingawa vijana wavulana hutumwa nje na ndama na kondoo kuanzia utotoni, utoto kwa wavulana ni wakati wa kucheza, isipokuwa kuchapwa viboko kidesturi kuthibitisha ujasiri na uvumilivu. Wasichana huwajibika kwa kazi ndogondogo kama vile kupika na kukamua ng'ombe, ujuzi ambao wao hujifunza kutoka kwa mama zao kutoka umri mdogo. <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Kurasa 55, 94. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref> Kila miaka 15 hivi, kizazi kipya cha Morans au Il-murran (wapiganaji) kitatahiriwa. Hii inahusisha wavulana wengi kati ya umri wa 12 na 25, ambao wamebalehe na si wa kizazi kilichopita. Moja baadhi ya sherehe kupita ujana hadi upiganaji ni sherehe ya tohara, ambayo ni akifanya bila dawa ya kugandisha misuli. Hii tohara hufanywa na wazee, ambao hutumia kisu chenye makali na kigozi cha ng'ombe kufunika jeraha. Neno la Maa la tohara ni emorata. <ref> [http://darkwing.uoregon.edu/~dlpayne/Maa%20Lexicon/index-english/main.htm Kiingereza - Maa]</ref> Kijana lazima avumilie operesheni akiwa kimya. Kuonyesha maumivu heleta aibu, angalau kwa muda. Maneno ya Mshangao yoyote yanaweza kusababisha makosa katika operesheni hiyo nyeti, ambayo inaweza kuleta maisha matatizo mengi,majeraha zaidi, na maumivu. Mchakato wa uponyaji utachukua miezi 3-4, wakati ambao ni uchungu kwenda haja ndogo na kwa wakati mwingine hata hauwezekani, na wavulana lazima wabaki katika nguo nyeusi kwa kipindi cha miezi 4-8. <ref> [http://www.maasai-association.org/ceremonies.html Wamaasai Association]</ref>

Katika kipindi hiki, wanaume vijana waliotahiriwa wataishi katika "manyatta", yaani "kijiji" kilichojengwa na mama zao. Manyatta hizo hazina nyua za kulinda boma, ili kusisitiza jukumu lao kulinda jamii. Hakuna ua la mifugo linalojengwa, kwa sababu wapiganaji hawana ng'ombe wala hawana jukumu la kufuga mifugo. Ibada za kifungu zaidi zinahitajika kabla ya kufikia hadhi ya mpiganaji mwandamizi, ikifikia upeo katika sherehe ya eunoto, yaani "ujio wa umri". <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 83, 100-103. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref>

Wakati kizazi kipya cha mashujaa kinanzishwa, waliokuwa ilmoran huendelea kuwa wazee bila mamlaka, ambao huwajibika kwa maamuzi ya kisiasa hadi wafanywe wazee wenye mamlaka. <ref> ''kaskazini mwa Tanzania - The Bradt Safari Guide'' kwa Phillip Briggs (2006). British Library. ISBN 1 -84162 -146 -3</ref> <ref> [http://maasai-association.org/ceremonies.html Wamaasai Association]</ref>

Wapiganaji wana jukumu la usalama katika jamii, na hutumia muda wao mwingi wakizuru ardhi yao, pia hupita mipaka yao. Wao pia wamizidi kushiriki katika biashara ya mifugo kuliko awali, kuendeleza na kuboresha hisa za msingi kupitia biashara a kubadilisha bidhaa, badala ya kama zamani. <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 88. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref> Wavulana wana wajibu wa kuwalinda mifugo wadogo. Katika msimu wa ukame, wote wapiganaji kwa wavulana huchukua jukumu la ufugaji mifugo. Wazee ni wakurugenzi na washauri wa shughuli za kila siku. Wanawake wana jukumu la ujenzi wa nyumba vilevile kuchota maji, kukusanya kuni, kukamua ng'ombe na kupikia familia. <ref> [http://maasai-association.org/maasai.html Watu Wamaasai, Kenya]</ref>

Vijana wanawake pia hutahiriwa (emorata) wanapobaleghe na hupewa maelekezo na ushauri zinazohusiana na majukumu yao mapya, wanasemekana kuwa wamehitimu umri wa wanawake, tayari kuolewa. Tohara kwa wanawake nchini Kenya ni inatekelezwa kwa 38% ya wakazi. Fomu ya kawaida ni clitorectomy. <ref> [http://english.okprosjekt.no/artikkel.asp?AId=46&amp;Back=1&amp;MId1=34 OK Jisajili]</ref> Tohara hizi ni kawaida kufanywa na 'mtekelezaji' ambaye ni mara nyingi si mmaasai, kwa kawaida hutoka kikundi cha waNdorobo. Visu vya tohara hutengenezwa na wafua-chuma, il-kunono, ambao huepukwa na Wamaasai kwa sababu ya kutengeneza silaha za kifo (visu, mapanga fupi (ol alem), mikuki, nk). Sawa na wanaume vijana, wanawake ambao watakuwa kutahiriwa huvaa nguo nyeusi, hujipaka rangi na alama kwenye nyuso, na kisha kufunika nyuso zao wanapokamilisha sherehe. <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Kurasa 168-173. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref>

Wanawake walioolewa wanapokuwa waja wazito huruhusishwa kutofanya kazi nzito kama kukamua ng'ombe na kukusanya kuni. Mahusiano ya kingono pia yanapigwa marufuku. <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Kurasa 169. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref>

Wamasai huoa wake wengi; hii hutendwa ili kukabiliana na vifo vingi vya watoto wachanga na wapiganaji. Kuoa kwa wanaume wengi pia kunakubaliwa. Mwanamke kuoa si mumewe tu, lakini umri mzima wa kikundi. Wanaume hutarajiwa kumpa kitanda Mwanamke mgeni wa rika yake. Mwanamke anaamua mwenyewe kama atajiunga na mume huyo. Mtoto yeyote atakayezaliwa ni mtoto wa mume na mtoto wake katika utaratibu wa Kimasai. "Kitala", aina ya talaka au kukimbilia, inawezekana katika nyumba ya mke wa baba, kwa sababu ya kumdhulumu mke. Kurudisha mahari, ulinzi wa watoto, nk, hukubaliwa baadaye. <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Ukurasa 86-87. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref>

Wanawake huimba nyimbo tulivu, na nyimbo za kuwasifu watoto wao. Nambas, ule mfano wa wito-na-majibu, marudio ya misemo isiyokuwa na maana, <ref> [http://www.music.vt.edu/musicdictionary/texth/Homophonic.html Homophonic]</ref> <ref> [http://www.medieval.org/emfaq/misc/homophony.html monophony nini, sauti, homophony, monody nk?]</ref> misemo ifuatayo kila mstari kwa kurudiwarudiwa, na waimbaji kukabiliana na mistari yao ni ishara ya kuimba kwa wanawake. <ref> Mwisho wa Wamaasai. Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Kurasa 43, 100. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref> <ref> [http://web.archive.org/web/20080527010145/http://www.laleyio.com/songstructure.html Song Muundo wa Kimasai Halisi (Archived nakala)]</ref> Wakati wanawake wamasai wengi hukusanyika pamoja, wao huimba na kucheza kati yao wenyewe. <ref> Wamaasai. Tepilit Ole Saitoti na photos by Carol Beckwith. Harry S. Abrams, Inc 1980. kurasa 194. ISBN 0-8109-8099-1</ref>

Wamaasai hutumia sauti zao pekee wanapoimba isipokuwa wanapotumia pembe la [[Greater Kudu]] kuwaalika wamoran kwa sherehe la Eunoto <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 12. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref>

Kuimba na kucheza wakati mwingine hufanyika katika manyattas, na kuhusisha kutaniana. Vijana wavulana hupiga foleni na kuimba, "Oooooh-yah", kwa kikohozi, pamoja na msukumo wa miili yao. Wasichana kusimama mbele ya wanaume na kusokota miili huku wakiimbaya "Oiiiyo .. yo" katika kuwajibu wanaume. Ingawa miili kyao hukaribiana, wao hawagusani. <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 85. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref>

Washikaji wa Moran (intoyie) hujitembeza katika nguo maridadi kuvutia wengi wao kama mmojawapo ya eunoto. Mama za Moran huimba na kucheza kuonyesha heshima kwa ujasiri wa watoto wao. <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Kurasa 43-45, 100, 107. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref>

Wamasai hufuga ng'ombe mbuzi na kondoo, pamoja na kondoo Mwekundu, vilevile ng'ombe waliothaminiwa zaidi. <ref> [http://www.ilri.org/ILRIPubAware/Uploaded%20Files/20041029128410.00BR_ISS_AfricanGeneticTreasuresKeyToReducingDiseaseAndPoverty.pdf Afrika Key to genetic khazina Magonjwa na Kupunguza Umaskini]</ref> vipimo vya moyo vilitumiwa kwa vijana wavulana wamaasai 400 na hakuwa ushahidi wowote wa ugonjwa wa moyo, upungufu au ulemavu. Utafiti zaidi ulionyesha kuwa wastani wa kiwango cha mafuta moyoni ulikuwa asilimia 50 ya wastani wa waMarekani. Matokeo haya yalithibitisha afya wa wamorans, ambayo ilitathminiwa kama "kiwango cha Olimpiki". <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 87. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref>

Kucnanganya damu ya ng'ombe na maziwa inafanywa kuandaa kinywaji cha kitamaduni katika sherehe za kipekee na pia kama chakula kwa wagonjwa. <ref> ''Mwisho wa Wamaasai.'' Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 90. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref> Hata hivyo, kuchanganyishwa kwa damu katika mlo unadidimia kutokana na kupunguka kwa idadi ya mifugo. Hivi majuzi, Wamasai wamekuwa wakitegemea vyakula kutoka maeneo mengine kama vile unga wa mahindi, mchele, viazi, kabichi (zinazojulikana kwa Wamaasai kama majani ya mbuzi), nk. Wamaasai ambao wanaishi karibu na wakulima wa mazao ya kilimo wameshughulikia kilimo kama msingi yao ya kujikimu. Katika maeneo haya, mashamba hayo hayawezi kudumisha idadi kubwa ya wanyama; hivyo Wamaasai hulazimika kulima. [http://www.maasai-association.org/maasai.html ]

Wamasai wengi huko [[Tanzania]] kuvaa makubadhi, ambayo walikuwa mpaka hivi majuzi wakizitengeneza kutoka ngozi ya ng'ombe. Siku hizi wao hutumia gurudumu au plastiki kutengeneza kulinda nyayo. Wanaume na wanawake kuvaa [[vikuku]] vya mbao. Wamasai wanawake mara kwa mara hufuma marembesho na mikufu ya shanga. Ushanga huu huwa na sehemu muhimu katika {urembesho wa miili yao. Ingawa kuna tofauti katika maana ya rangi ya shanga, baadhi ya maana kwa jumla ya rangi chache ni: [[nyeupe, amani; bluu, maji; nyekundu, mpiganaji]] / [[damu]] / shujaa. <ref> ''kaskazini mwa Tanzania pamoja na Kilimanjaro na Zanzibar'' na Phillip Briggs (2006), ukurasa wa 216. ISBN 1 -84162 -146 -3</ref>

Anapofikisha umri wa "miezi" 3, mtoto hupewa jina na kichwa hunyolewa safi isipokuwa mbali ya shaved ya kifurushi cha nywele, kinachofanana na kilema cha jogoo kutoka shingo hadi paji la uso. <ref name="Maasai. Mohamed Amin 1987. Page 169"> Mwisho wa Wamaasai. Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 169. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref> Ufananishi huu na jogoo humaanisha "hali ya neema" wanayopewa watoto wachanga. <ref> Mwisho wa Wamaasai. Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 55. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref> Mwanamke aliyepoteza mtoto awali alipokuwa akijifungua ataweka kifurushi hiki cha nywele mbele au nyuma ya kichwa, kutegemea kama alipoteza mvulana au msichana. <ref name="Maasai. Mohamed Amin 1987. Page 169"/>

Vilevile wanaume hunyoa nywele wanapopita kifungu kimoja cha maisha hadi kingine, Bibiarusi pia atanyolewa kichwa chake, na kondoo wawili dume watachinjwa kuzingatia sherehe hiyo. <ref> Mwisho wa Wamaasai. Mohamed Amin, Duncan Willetts, Yohana Eames. 1987. Page 168. Camerapix Publishers International. ISBN 1 -874041 -32 -6</ref>