Wikipedia

Tofauti kati ya marekesbisho "Meno"

Meno (hariri)

Pitio la 10:44, 5 Julai 2014

372 bytes added ,  miaka 6 iliyopita
nyongeza, masahihisho ya picha
(kunyosha lugha mwanzoni, picha mpya)
(nyongeza, masahihisho ya picha)
[[File:Cross sections of teeth intl06-10-06smile.svgjpg|thumb|300px|Meno bora]]
[[Picha:17 Walross 1999.jpg|120px|thumbnail|Meno ya hatari!]]
'''Meno''' ni viungo vya mwili vilivyopo mdomoni[[kinywani]] vyenye kazi ya kutafuna yaani kumega [[chakula]].
 
Meno hupatikana kwa [[vertebrata]] (wanyama wenye uti wa mgongo). Nje ya kutafuna chakula hutumiwa pia kama silaha za kujilinda au kushambulia wanyama wengine. Wanyama kadhaa huwa na meno nje ya mdomo kwa matumizi kama silaha (mfano: [[tembo]]) yanayoweza kutumiwa pia kama vifaa vya kuchimba (mfano: [[nguruwe-mwitu]]).
Kwa [[binadamu]] meno hupatika kinywani tu. Kazi kubwa ya meno kwa binadamu ni katika [[umeng'enyaji wa chakula]] anachokula na mara chache katika kusaidia kukata vitu mbalimbali kama kutatua kitambaa au kukata kamba au waya. Binadamu ana aina mbalimbali za meno zinazomsadia kula vyakula vya aina mbalimbali kama vile vya mimea na nyama. Kwa kawaida mtu mzima huwa na meno thelathini na mbili.
 
[[Picha:Aina za meno kinywani.jpg|thumb|250px|right|Aina za meno kinywani]]▼
== Utangulizi ==
▲[[Picha:Aina za meno kinywani.jpg|thumb|250px|right|Aina za meno kinywani]]
[[Umeng'enyaji wa chakula]] huanzia kinywani. Humo tunakitafuna kwa meno mpaka kiwe laini.
 
Binadamu huwa na aina mbili za meno. Tunazaliwa na mbegu za meno ya utoto yanayobadilishwa wakati wa kubalehe kwa meno ya kudumu. Kwa hiyo kuna [[wakaa]] mbili za meno.
 
Idadi ya meno ya utoto katika wakaa ya kwanza ni 20. Huanza kuota [[mtoto]] anapokuwa na umri wa miezi sita na kawaida yote huwa yamekwisha kuota mtoto anapotimiza umri wa miaka miwili.
 
Idadi ya meno katika wakaa ya pili ni [[thelathini na mbili]]32. Huanza kuota katika umri wa miaka sita, yakakamilika katika umri wa miaka 18-20. Lakini mwingine huota upesi au hukawia.
 
== Aina za Meno ==
 
Umbo la meno hufuatana na [[kazi]] ambayo inayapasa kufanya. Meno yaliyopo katikati ya kila [[taya]] huwa na kingo kali za kukatia chakula. Haya huitwa meno ya kukatia au [[meno ya mbele]] (''[[ing:]]incisors''). (meno 8 ya kukatia, katika kila taya yapo meno 4). Meno yaliyofuata meno ya kukatia ni [[machonge]] (canine). Yapo machonge 4 kwa ujumla; katika kila taya kuna machonge 2. Kazi yake ni kurarua chakula. Meno yanayofuata [[machonge]] huitwa [[magego madogo]] (premolars) (jumla ya magego madogo ni 8; na katika kila taya yapo 4); na meno yanayoyafuata hayo huitwa [[magego]] (molars) (magego yate ni 12, na katika kila taya kuna magego 6. Magego madogo na magego ni kwa kusagia chakula. Katika wakaa wa kwanza huwa hakuna magego madogo.
 
Meno yanayofuata meno ya kukatia ni [[machonge]] (''canine teeth''). Yapo machonge 4 kwa ujumla; katika kila taya kuna machonge 2. Kazi yao ni kurarua chakula.
 
Meno yanayofuata [[machonge]] huitwa [[magego madogo]] (''premolars'') (jumla ya magego madogo ni 8; na katika kila taya yapo 4); na meno yanayoyafuata hayo huitwa [[magego]] (molars) (magego yote ni 12, na katika kila taya kuna magego 6. Magego madogo na magego ni kwa kusagia chakula. Katika wakaa wa kwanza huwa hakuna magego madogo.
 
== Muundo wa Jino ==
[[Picha:Jino muundo.jpg|thumb|250px|right|Muundo wa jino]]
 
Meno hukaa kwa uthabiti ndani ya [[vitundu vya mataya]]. Kila jino lina sehemu mbalimbali. Sehemu ambayo huonekana kinywani ni [[kichwa cha jino]] (tajino), na sehemu iliyomo ndani ya taya ni [[shinakizizi lacha jino]]. Karibu jino zima ni la [[pembe]]. Kichwa chake ni cha ufupa mgumu sana wenye rangi nyeupe ya kung’aa, nacho kwa [[lugha ya kitaalam]] huitwa [[enamel]]. Kazi yake ni kulinda [[pembe ya ndani]]. Pembe ya shina hulindwa na tabaka aina ya [[saruji]] ijulikanayo kwa jina la kitaalamu kama [[cementum]].
 
Sehemu kubwa ya jino ni mfupa laini unaoitwa [[dentini]]. Dentini kwenye sehemu ya tajino au kichwa hufunikwa kwa [[gamba la jino]]. Kichwa ni cha ufupa mgumu sana wenye rangi nyeupe ya kung’aa unaoitwa [[enameli ya jino]]. Kazi yake ni kulinda mfupa laini zaidi ya ndani. Pembe ya shina hulindwa na tabaka aina ya [[saruji]] ijulikanayo kwa jina la kitaalamu kama [[sementi ya jino]] ''(ing. cementum)''.
 
Katikati hasa ya [[cementum]] na [[mfupa wa taya]] kuna utando, ambao unasaidia kukuza jina katika kitundu chake, nao (utando huo) hulingana na [[ufizi]].
 
Katikati hasaNdani ya [[cementum]] na [[mfupa wa taya]]jino kuna utando,uwazi ambaomwenye unasaidia kukuza jina katika kitundu chake, nao (utando huo) hulingana na [[ufizi]]. Ndanitishu ya jino mna mvungu wenye [[neva]] na [[mishipa ya damu]]. Neva pamoja na mishipa ya damu huingia katika mvungu penye ncha ya shinakizizi lacha jino.
 
== Magonjwa ya Meno ==
=== Kuoza kwa meno ===
 
Chakula cha hatari kwa meno ni baadhi ya kile chenye asili[[kabohidrati]] yahasa ungaaina za [[sukari]]. Kikiachwa [[kinywani]] huganda katikakwenye uso wa meno; hapokama ganda la mashapo. Katika mashapo haya kwenye meno hupatahuishi kuwabakteria mororozinazoendelea nakula mahalimabaki paleya uharibifuvyakula utaanzandani yake zinastawi vema hasa kwenye sukari iliyomo hapa. BasiBakteria hizi zinatengeneza [[vijiduduasidi]] vilivyomoinayoshambulia kinywanienameli hushambuliacha mahalikichwa palecha meno na hatimayepia hutoboamfupa kitunduwa dentini. UkubwaKwa wanjia kitunduhii hikivitundu utaongezekavinaweza polepolekutokea. MwishoweVikienea kitafikahadi mpaka[[fofota]] mvunguya wenyejino neva, ndipondani yanapotokeayake hailindwi tena iko wazi na [[maumivu]] makaliya jina yanaanza. Hatimaye [[neva]] itaoza na kufa kabisa. Hapa maumivu hutulia kabisa. Lakini usikubali kudanganywa. Kwa njia ya mvungu hata nafasi inayozunguka ncha ya jino itashambuliwa, na vijidudu vitaenea hadi kwenye utando wa ule mfupa na hatimaye kusababisha [[jipu]] na madhara mengine [[kinywani]].
 
=== Kiseyeye ===
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/wiki/Maalum:MobileDiff/928129"