Wikipedia

Darfur : Tofauti kati ya masahihisho

Browse history interactively
← Badilisho lililopitaBadilisho lijalo →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Mstari 1:
{{lugha}}
[[File:Darfur map.png|right|thumb|Majimbo matatu ya Darfur ndani ya Sudan.]]
'''Darfur ''' ([1] ''dar für'' , yaani "Eneo la [[Fur]]") ni eneo la magharibi nchini [[Sudan]].
 
Kati ya miaka [[1640]] na [[1874]] ilikuwa [[usultani]] huru hadi ikavamiwa na [[jeshi]] la [[Misri]] na kufanywa [[jimbo]] la Misri na baadaye, kutokana na [[vita ya Mahdi]], imekuwa sehemu ya Sudan.
 
Leo hii Darfur imegawanywa katika majimbo matatu ya [[shirikisho]]: [[Darfur Magharibi]], [[Darfur Kusini]] na [[Darfur Kaskazini]] ambazo zimepangwa kwa uratibu na Mamlaka ya Mpito wa Mkoa wa Darfur.
 
Kwa sababu ya [[vita]] katika Darfur]], eneo hili limekuwa katika hali ya [[dharura]] tangu mwaka wa [[2003]].
 
==Jiografia==
[[File:Sudan Jebel Marra Deriba Lakes edited.jpg|right|thumb|Deriba Kasoko ni saa ya juu kumweka Milima ya Marrah.]]
Ukubwa wa Darfur ni kama ukubwaule wa [[Ufaransa]].
 
Sehemu kubwa ya Darfur ni [[nyanda za juu]] [[yabisi]] kuna [[milima ya Marrah]] (Jebel Marra), anuwai ya vilele vya [[volkeno]] vinavyopanda, katikati ya kanda.
 
Miji mikuu katika [[kanda]] hii ni [[Al Fashir]], [[Nyala]], na [[Geneina]].
Kuna hulka kuu nne za jiografia.
Kuna makala kuu nne za jiografia. Eneo zima la Nusu ya mashariki ya Darfur limefunikwa na rutuba na vilima vya mchanga, unaojulikana kama ''Goz'', na vilima vya mawe ya udongo. Katika sehemu nyingi Goz ni haina maji na inaweza kupatikana tu ambako kuna hifadhi ya maji au visima virefu. Wakati ni kavu, Goz inaweza pia kusaidia ardhi tajiri kwa ajili ya malisho na kilimo. Kaskazini mwa Goz unajumuisha mchanga wa jangwa la Sahara. Makala cha pili ni wadis, ambayo huanzia sehemu za maji ambazo hufurika wakati wa gharika au msimu wa mvua mara chache tu hadi wadis kubwa ambazo hufurika mara nyingi wakati wa mvua na huturirika kutoka Darfur sehemu ya magharibi hadi [[Ziwa Chad]]. ''Wadis'' nyingi zina udongo wa aina ya alluvium ambazo ni ngumu kulima. Darfur magharibi inaongozwa na hulka/makala ya tatu, Lelo mwamba, mara nyingine kufunikwa na safu nyembamba ya udongo. Lelo mwamba ni si nzuri kwa ukulima, lakini hutoa msitu ambao unaweza kuliwa na wanyama. Makala ya nne na ya mwisho ni [[Milima ya Marrah]], viziba vya volkeno vilivyotengenezwa na massif, vinvyoinuka juu hadi kilele cha "crater" ya Deriba ambamo kuna eneo ndogo lenye hali ya hewa ambayo ni njoto, mvua nyingi na chemichemi za kudumu za maji.
 
Eneo zima la Nusu ya mashariki ya Darfur limefunikwa na [[rutuba]] na vilima vya [[mchanga]], unaojulikana kama ''Goz'', na vilima vya mawe ya [[udongo]]. Katika sehemu nyingi Goz haina [[maji]] na inaweza kupatikana tu ambako kuna [[hifadhi ya maji]] au [[visima]] virefu. Wakati ni kavu, Goz inaweza pia kusaidia [[ardhi]] tajiri kwa ajili ya [[malisho]] na [[kilimo]]. [[Kaskazini]] mwa Goz kunajumuisha mchanga wa [[jangwa la Sahara]].
Kuhisi kumegundua ziwa kubwa chini ya Darfur. Uwezekano wa amana ya maji umekadiriwa katika ] Ziwa hili, wakati wa kipindi cha epoch wakati kanda hii ilkuwa na fuktiga zaidi, lingekuwa na kiasi cha maili 607 ya maji. Huenda ilikauka maelfu ya miaka iliyopita. ▼
 
Hulka ya pili ni [[wadi]]s, ambayo huanzia sehemu za maji ambazo hufurika wakati wa [[gharika]] au [[msimu wa mvua]] mara chache tu hadi wadis kubwa ambazo hufurika mara nyingi wakati wa mvua na hutiririka kutoka Darfur sehemu ya magharibi hadi [[Ziwa Chad]]. ''Wadis'' nyingi zina udongo wa aina ya alluvium ambazo ni ngumu kulimwa.
 
Darfur magharibi inaongozwa na hulka ya tatu, [[Lelo mwamba]], mara nyingine kufunikwa na [[safu]] nyembamba ya udongo. Lelo mwamba si nzuri kwa kulima, lakini hutoa [[msitu]] ambao unaweza kuliwa na [[wanyama]].
 
Hulka ya nne na ya mwisho ni [[Milima ya Marrah]], viziba vya volkeno vilivyotengenezwa na massif, vinavyoinuka juu hadi [[kilele]] cha "crater" ya [[Deriba]] ambamo kuna eneo dogo lenye [[hali ya hewa]] ambayo ni [[joto]], [[mvua]] nyingi na [[chemchemi]] za kudumu za maji.
 
▲KuhisiUtafiti kumegunduaumegundua [[ziwa]] kubwa chini ya Darfur. Uwezekano wa amana ya maji umekadiriwa katika ] Ziwaziwa hili, wakati wa kipindi cha epoch wakati kanda hii ilkuwailikuwa na fuktiga zaidi, lingekuwa na kiasi cha [[maili]] 607 ya maji. Huenda ilikauka maelfu ya miaka iliyopita.
 
==Historia==
[[File:Bandera Darfur.svg|thumb|right|Bendera ya waasi wa Darfur Liberation Front.]]
Darfur inafikiriwa kuwa ilikuwa sehemu ya Proto-Afro-Kiasia Urheimat nyakati za kabla ya historia(prehistoric). (c.miaka 10,000 KK hivi), ingawa kuna [[nadharia]] zinginenyingine zinzoondoazinazoondoa Darfur.
 
Sehemu kubwa ya eneo hili ni [[tambarare]] yenye [[ukame]] na hivyo haitoshi kusaidia [[ustaarabu]] mkubwa na mgumu. Wakati Milima ya Marrah inatoa maji mengi, watu wa [[Daju]] waliumba kifaa cha kwanza kinachojulikana kama Darfurianustaarabu civilizationwa ambaloDarfur linaambao una msingi mlimani, ingawa hawakuwacha [[rekodi]] yoyteyoyote, ijapokuwa tu [[orodha]] ya [[wafalme]].

Watu wa [[Tunjur]] waliwatoa watu wa Daju katika [[karne ya kumi na nne na14]] wakaanzisha [[Uislamu]]. MasultaniMa[[sultani]] wa Tunjur walioana na [[jamii]] ya Fur na sultani M. Solaiman (alitawala c.tangu mwaka [[1596]] hivi hadi c.[[1637]] hivi) anafikiriwa kama [[mwanzilishi]] wa [[nasaba ya Keira]]. Darfur ilikuwa nguvu kubwa ya [[Sahel]] chini ya nasaba ya Keira, na hii ilisababisha upanuzi wa mipaka yake hadi mbali mashariki mwakwa [[mto wa Atbarah]] na kuvutia [[wahamiaji]] kutoka [[Bom]] na [[Bagirmi]]. Wakati wa katikati

Katikati ya [[karne ya 18]] nchi iliharibiwa kufuatiaakufuatia migogoro kati ya makundi pizaniyaliyopingana, na [[vita]] vya nje na [[Sennar]] na [[Wadai]]. Katika mwakaMwaka wa [[1875]], ufalme dhaifu uliharibiwa na mtawala[[utawala]] wa Misri lililoanzishwaulioanzishwa mjini [[Khartoum]], kwa kiasi kikubwa kupitia mifumo ya [[mashine]] ya [[Sebehr Rahma]], [[mfanyabiashara]] ambaye alikuwa anashindana na darDar juu ya upatikanaji wa [[watumwa]] na [[pembe za ndovu]] katika sehemu ya [[Bahr el Ghazal]] ya kusini ya Darfur .
 
[[File:Darfur IDPs 1 camp.jpg|thumb|Kambi la Darfur kwa waliokimbia makazi yao kutokana na mgogoro unaoendelea.]]
Watu wa Darfur hawakufurahia kuwa chini ya utawala wa kimisrimisri, lakini iliwabidi kukubali utawala aliyojipea [[Muhammad Ahmad]] kama [[Mahdi]], wakati [[Emir]] yake ya Darfur kutoka kwa [[Waarabu]] yawa Kusini mwa Darfur kutoka [[kabila]] yala [[Rizeigat]] likioongozwalikiongozwa na [[Sheikh Madibbo]] lilizishinda majeshima[[jeshi]] ya [[Uingereza]] (ambayo yalikuwa yamehamia Misri mwaka [[1882]]) katika Darfur mwaka wa 1882 likiongozwa na [[Slatin Pasha]].

Wakati halifa wa Ahmad, [[Abdallahi ibn Muhammad]], mwenyewe Mwarabu wa Kusini mwa Darfur kutoka kabila yala [[Ta'isha]], alidai kwamba makabila ya [[wafugaji]] kutoa [[askari]], makabila kadhaa yaliasi. Kufuatia kuondolewa kwa Abdallahi katika [[Omdurman]] mwaka wa [[1899]] na vikosi vya Anglo-Uingereza na Misri pamoja, [[serikali]] mpya ya Anglo-Egyptianchini ya nchi hizo mbili ilitambua [[Ali Dinar]] kama sultansultani wa Darfur na kiasi kikubwa kuiacha darDar kwa mambo yake yenyewe isipokuwa kwa [[kodi]] inayolipwaya kulipwa mara moja kwa mwaka.

Wakati wa [[Vita Kuu ya Duniakwanza ya kwanza,Dunia]] Waingereza, kuwa na [[wasiwasi]] kwamba huenda Usultani ungeanguka chini ya [[ushawishi]] wa himaya ya Ottoman, walilivamia na kulibadilisha Darfur kuwa Anglo-Egyptian Sudan mwaka wa 1916. Chini ya utawala wa kikoloni, rasilimali za kifedha na utawala zilielekezwa kwa makabila ya kati ya Sudan karibu na Khartoum kwa hasara ya mikoa ya nje kama vile Darfur.
 
Muundo huu wa maendeleo uliyokuwa umekunjwa uliendelea kufuatia uhuru wa kitaifa mwaka wa 1956. Suala la mgogoro wa kisiasa ilisababishwa na mbadala ya vita kati ya Sudan, Libya na Chad. Ushawishi wa itikadi ya ukuu wa Kiarabu ulienezwa na kiongozi wa Libya [[Muammar al-Gaddafi]] na ulianza kutendwa na watu wa Darfur, pamoja na wale waliotambuliwa kama "Waarabu" na "Waafrika". Njaa katikati ya miaka ya 1980 ilikatiza miundo nyingi ya kijamii na kupelekea mapigano ya kwanza muhimu miongoni mwa watu wa Darfur. Kiwango cha chini cha mgogoro kiliendelea kwa miaka 15 iliyofuata, huku serikali ikiwajumuisha na kuwaami wanamgambo "Waarabu" dhidi ya maadui wake. Vita hivi vilifikia kilele mwaka wa 2003 kwa kuanza kwa mgogoro wa Darfur, ambapo upinzani iliungana na kuunda kundi la waasi. Mgogoro huo ulikuja kujulikana kama mojawapo wa majanga ya kibinadamu mbaya zaidi kuonekana duniani. Kukereketwa na kupinga kukereketwa kumesababisha vifo vya watu 300.000 imesababisha vifo, ingawa idadi hii inapingwa na serikali ya Khartum. Zaidi ya watu milioni 2.5 wamekimbia makazi yao tangu mwanzo wa mgogoro huo. Wakimbizi wengi wamekwenda katika makambi ambapo misaada ya dharura imeunda masharti kwamba, ingawa bado ni msingi sana, ni bora kuliko katika vijiji, ambayo haitoi aina yoyoye ya ulinzi dhidi ya wanamgambo mbalimbali wanaoendesha shughuli zao katika kanda.
 
==Serikali==
Kanda hii imegawanywa katika majimbo tatumatatu ambayo ni: Darfur Magharibi, Darfur Kusini, Darfur Kaskazini. Iliunda ya Darfur ilianzisha Transitional Darfur Regional Authority (TDRA) kama mamlaka ya mpito kwa kanda. Ilunda inasema kwamba kura ya maoni juu ya uhuru kwa Darfur lazima ufanyika kabla ya mwaka wa 2011. Minni Minnawi ni Mwenyekiti wa sasa wa TDRA.
 
==Angalia Pia==
* [[Wanafunzi wa Aegis]], harakati ya kimsingi ya wanafunzi ya kimataifa ya kuzuia mauaji ▼
* Vita katika Darfur
* [[Amana ya Aegis]]
▲* Wanafunzi wa Aegis, harakati ya kimsingi ya wanafunzi ya kimataifa ya kuzuia mauaji
* Amana[[Maeneo ya Aegis Sudan]]
* [[Historia ya KiislamuUislamu]]▼
*Darfur
*Maeneo ya Sudan
▲*Historia ya Kiislamu
 
=Tanbihi=
Line 50 ⟶ 63:
 
==Viungo vya nje==
* [http://www.eyesondarfur.org Eyes on Darfur] (by [[Amnesty International]])
 
{{coord|13|00|N|25|00|E|region:SD_type:adm1st_source:GNS-enwiki|display=title}}
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/wiki/Darfur"