|
[[Picha:RETRATO DEL GRAL. FRANCISCO FRANCO BAHAMONDE (adjusted levels).jpg|thumb]]
'''Francisco Franco Bahamonde''' ([[4 Desemba]] [[1892]] - [[20 Novemba]] [[1975]]) alikuwa [[jenerali]] wa [[Hispania]] ambaye aliongoza vikosi vya NationalistWazalendo kupindua Jamhuri ya Pili ya Hispania wakati wa [[Vita vyaya wenyewe kwa wenyewe]] vyaya Hispania]] na baadaye akatawala nchi kutoka [[mwaka]] [[1939]] hadi 1975 kama [[dikteta]], akitumia [[jina]]cheo lacha ''[[Caudillo]]'' (kiongozi). Kipindi hicho katika [[historia ya Hispania]], kutoka ushindi hadi [[kifo]] cha Franco, inajulikana kama [[Ufashisti|udikteta wa kifashisti]].
Alizaliwa huko Ferrol, Hispania katika familia ya wanajeshi. Franco alijiunga na Jeshi la Hispania kama mwanafunzi katika Chuo cha Kijeshi cha Toledo kutoka 1907 hadi 1910. Aliendelea kuhudumia katika jeshi kwenye koloni ya Moroko alipopanda ngazi hadi kuwa jenerali kwenye mwaka 1926.
Alizaliwa huko Ferrol, Uhispania katika familia ya jeshi la kiwango cha juu, Franco alihudumu katika Jeshi la Uhispania kama kada katika Chuo cha watoto wa Toledo kutoka 1907 hadi 1910. Wakati wa kutumikia huko Moroko, aliinuka katika safu ya kuwa mkuu wa kijeshi mnamo 1926, 33, kuwa jenerali mdogo kabisa nchini Uhispania. Miaka miwili baadaye Franco alikua mkurugenzi wa Chuo Kikuu cha Kijeshi huko Zaragoza. Kama mhafidhina na Mfalme, Franco alijuta kufutwa kwa kifalme na kuanzishwa kwa Jamhuri ya Pili mnamo 1931. Aliumizwa na kufungwa kwa Chuo chake, lakini hata hivyo aliendelea na huduma yake katika Jeshi la Republican. Kazi yake iliongezeka tena baada ya mrengo wa kulia wa CEDA na PRR kushinda uchaguzi wa 1933 ukimwezesha kuongoza harakati za kukandamiza mapinduzi ya 1934 huko Asturias. Franco aliinuliwa kifupi kuwa Mkuu wa Wafanyikazi wa Jeshi kabla ya uchaguzi wa 1936 kumfanya kushoto Front aingie madarakani, na kumpa visiwa vya Canary. Miaka miwili baadaye, Franco, baada ya kusita mapema, alijiunga na mapinduzi ya kijeshi ambayo baada ya kushindwa kuchukua Uhispania, yalizua Vita vya wenyewe kwa wenyewe vya Uhispania.
Miaka miwili baadaye Franco alikuwa mkuu wa Chuo Kikuu cha Kijeshi huko [[Zaragoza]]. Akiwa na imani katika ufalme, alisikitika kutangazwa kwa jamhuri na kuondoka kwa mfalme Alfonso XIII mnamo 1931. Hata hivyo, aliendelea kuhudumia jeshi la jamhuri.
Wakati wa vita, aliamuru jeshi la wakoloni la Uhispania huko Afrika na baada ya kifo cha uongozi mwingi wa waasi kuwa kiongozi wa kikundi chake, baadaye aliteua Generalissimo na Mkuu wa Nchi mnamo 1936. Aliunganisha vyama vyote vya kitaifa ndani ya FET y de las JONS ( kuunda serikali ya chama kimoja). Miaka mitatu baadaye Wananchi walitangaza ushindi ambao uliongezea udikteta wa Franco juu ya Uhispania kupitia kipindi cha kukandamiza wapinzani wa kisiasa. Matumizi yake ya udikteta wa kulazimishwa, kambi za mateso, na mauaji yalisababisha vifo kati ya 30,000 na 50,000. Ikichanganywa na mauaji ya wakati wa vita, hii inaleta idadi ya vifo vya White Terror kati ya 100,000 na 200,000. Katika kipindi cha baada ya vita Uhispania, Franco alitawala kwa nguvu zaidi kuliko kiongozi yeyote wa Uhispania kabla au tangu hapo na akaendeleza ibada ya utu kuzunguka utawala wake kwa kuanzisha Movimiento Nacional. Wakati wa Vita vya Pili vya Ulimwengu alidumisha hali ya kutokuwa na upande wa Uhispania lakini aliiunga mkono Axis - ambayo washirika wao Italia na Ujerumani walimwunga mkono wakati wa Vita vya wenyewe kwa wenyewe - kwa njia tofauti, na kuharibu sifa ya kimataifa ya nchi hiyo.
Uchaguzi wa 1933 ulileta ushindi wa vyama vya kulia. Katika jimbo la Asturia wafanyakazi wasoshalisti na waanakisti walitangaza mapinduzi wakachukua silaha. Franco alipewa kazi na serkali kukandamiza uasi huo aliyotekeleza kwa kuchukua vikosi kutoka jeshi katika Moroko. Kwa muda mfupi Franco alipandishwa ngazi kuwa mkuu wa jeshi lote.
Wakati wa kuanza kwa Vita ya Maneno baridi, Franco aliiinua Uhispania kutoka kwenye unyogovu wa uchumi wa karne ya 19 kupitia sera za kiteknolojia na kiuchumi, akisimamia kipindi cha ukuaji unaojulikana kama "muujiza wa Uhispania". Wakati huo huo, serikali yake ilibadilika kutoka kuwa ya kidikteta hadi ya kimabavu na umoja mdogo na ikawa kiongozi katika harakati za kupinga Ukomunisti, ikipata msaada kutoka nchi za Magharibi, haswa Merika. Udikteta uliboresha Mnamo 1973 Franco alijiuzulu kama waziri mkuu - aliyejitenga na mkuu wa nchi tangu 1966 - kwa sababu ya uzee na ugonjwa, lakini alibaki madarakani kama mkuu wa jeshi na mkuu. Franco alikufa mnamo 1975, alikuwa na umri wa miaka 82, na aliingia katika Valle de los Caídos. Alimrejeshea kifalme katika miaka yake ya mwisho, akifaulu na Juan Carlos kama Mfalme wa Uhispania, ambaye, na, akaongoza mpito wa Uhispania kwa demokrasia.
Uchaguzi wa 1936 ulileta tena ushindi wa vyama vya kushoto (Wasoshalisti). Franco alihamishwa kwenye [[Visiwa vya Kanari]]. Katika mwezi wa Julai Franco alijiunga na kundi la maafisa wa jeshi waliopanga uasi wa kijeshi. Alipewa amri juu ya jeshi la afrika, yaani vikosi vya Hispania katika Moroko. Kwa msaada wa Ujerumani na Italia aliweza kuhamisha wanajeshi kutoka Moroko hadi Hispania penyewe.
Urithi wa Franco katika historia ya Uhispania unabaki kuwa na utata kwani hali ya udikteta wake ilibadilika kwa muda. Utawala wake uliwekwa na ukandamizwaji wote wa kikatili, na maelfu waliuawa, na mafanikio ya kiuchumi, ambayo yaliboresha sana hali ya maisha nchini Uhispania. Mtindo wake wa kidikteta ulionyesha kubadilika sana, uliowezesha mageuzi ya kijamii na kiuchumi, wakati malengo yaliyokuwa madhubuti wakati wa utawala wake yalilenga serikali kuu, utaalam, utaifa, Ukatoliki wa kitaifa, upendeleo wa kidemokrasia, na ukomunisti.
{{mbegu-mwanasiasa}}
[[Vita ya wenyewe kwa wenyewe ya Hispania]] ilianza na Franco haraka alipanda ngazi upande wa waasi hadi kutangazwa mkuu wa jeshi upande wa wazalendo na pia mkuu wa nchi.
1937 aliunganisha vyama vyote vya kulia, yaani wafuasi wa mfalme, wakatoliki na wafashisti, katika chama kimoja. Baada ya mapigano ya miaka mitatu, na kwa msaada wa silaha na wanajeshi kutoka Ujerumani na Italia, jeshi la wazalendo lilishinda serikali ya jamhuri na vyama vya kushoto.
Sasa kilianza kipindi cha udikteta wa Franco, mwanzoni kwa ukandamizaji wa wapinzani wa kisiasa. Matumizi yake ya udikteta yalisababisha vifo kati ya 30,000 na 50,000, wengi kwa kuua wapinzani waliojulikana wa kuwapiga bundiki. Baada ya vita ya wenyewe kwa wenyewe, Franco alitawala kwa mamlaka kushinda kiongozi yeyote wa Hispania kabla au tangu hapo. Mwanzoni alitunga sheria zote peke yake, bila bunge na hata pia kuuliza baraza la mawaziri. Baadaye alilegeza ukali wa udikteta lakini aliendelea kuwa mkuuwa dola hadi kifo chake na pia waziri mkuu hadi 1973. Mwaka 1947 alitangaza Hispania kuwa tena ufalme lakini hakumteua mfalme.
Katika Vita Kuu ya Pili ya Dunia alikataa kuingia upande wa Hitler akaendelea na msimamo wa kutojiunga na upande wowote. Aliruhusu Wahispania kujitolea kupigania upande wa Ujerumani katika vita dhidi ya Umoja wa Kisovyeti. Alikataa pia kujiunga na siasa ya Hitler ya kutesa Wayahudi; aliruhusu maelfu ya wakimbizi Wayahudi kupita Hispania ambako waliweza kuendelea kuhamia nchi nyingine.
Wakati wa kuanza kwa [[Vita Baridi]] baina nchi za Kikomunisti na nchi zilizoshikamana na Marekani, Franco alichukua upande wa Marekani akatuma wanajeshi wachache katika vita ya Korea. Alifaulu kujenga uchumi wa Hispania na kuongoza nchi kutoka uchumi wa kilimo kuingia katika uchumi wa viwanda.
Tabia ya kidekteta ya utawala wake iliendelea kupungua kadri aliyozeeka. Mnamo 1973 Franco alijiuzulu kama waziri mkuu kwa sababu ya uzee na ugonjwa, lakini alibaki madarakani kama mkuu wa jeshi na mkuu wa dola. Franco alikufa mnamo 1975, akiwa na umri wa miaka 82.
== Marejeo ==
{{Marejeo}}
[[Jamii:Waliozaliwa 1892]]
[[Jamii:Waliofariki 1975]]
| 