Boda boda

Boda boda (pia: bodaboda au "baisikeli ya teksi") ni baisikeli au pikipiki inayotumiwa kubeba abiria katika Afrika ya Mashariki. Linaweza kumtaja pia dereva wake. Ingawa teksi za pikipiki kama vile boda boda zinapatikana kote Afrika, neno boda boda ni mahususi kwa Afrika Mashariki. Nchini Kenya, teksi hizi mara nyingi huitwa pikipiki au Boda. Uwepo wao katika miji ya Afrika Mashariki unatokana na mambo mbalimbali, kama vile kuongezeka kwa mahitaji ya usafiri wa umma, uwezo wa kununua pikipiki kwa mkopo, na kuenea kwa bidhaa za bei nafuu zinazoagizwa kutoka kwa watengenezaji wa Kihindi kama vile Bajaj, pamoja na viwango vya juu vya ukosefu wa ajira miongoni mwa vijana. Katika nchi ambapo zipo, boda boda hutoa njia za ziada za usafiri na fursa za ajira, na wakati huohuo huongeza hatari za barabarani, ajali, na majeraha na vifo visivyo vya lazima.

Boda boda njiani

Kiti cha boda boda

Historia

Asili yake ni kati ya Wajaluo wa eneo la mpakani kati ya Kenya na Uganda karibu na ziwa Viktoria. Inasemekana asili yake ilikuwa huduma ya kubeba abiria kati ya mipaka ya Kenya na Uganda mjini Busia. Hivyo neno la Kiingereza la "border" = "boda" lilikuwa chanzo cha jina "boda-boda". Halafu huduma imeenea sehemu mbalimbali.

Baisikeli ya kawaida inayotakiwa imara hubadilishwa kwa kuweka kiti kirefu kama cha pikipiki.

Baadaye kulitokea badiliko ambapo pikipiki zimechukua nafasi za baiskeli katika kazi ya kubeba abiria. Kuna makadirio kuhusu mwaka 2004 ya kuwa watu 200,000 Uganda walikuwa madereva wa boda boda ya baisikeli na 90,000 wa boda boda ya pikipiki.

Kulingana na vyanzo fulani, jina boda boda linatokana na tanakali za sauti, lakini nadharia nyingine ni kwamba jina boda boda lilitokana na zoea la kusafirisha watu kuvuka mipaka kwa kutumia pikipiki, bila kujaza hati za forodha; yaani, kuvuka mpaka. Neno hili hapo awali lilirejelea kazi ya kubeba mizigo ndani ya shughuli za uhamishaji wa magendo katika mpaka wa Uganda na Kenya wakati wa miaka ya 80 na mwanzoni mwa miaka ya 90. Wachukuzi walitembea au walitumia baiskeli na pikipiki kuvuka mpaka. Kazi ya wachukuzi hao ilijulikana nchini humo kama boda boda, kumaanisha kuvuka mpaka. Waendeshaji walikuwa stadi sana na wenye mwendo wa kasi, na punde si punde waendeshaji wengi katika biashara hii waliandika jina boda boda kwenye baiskeli zao kama ishara ya kujivunia utaalamu wao. Mtu alipokuwa anataka kusafiri au kuletewa bidhaa kwa haraka, angeajiri waendeshaji wa boda boda, na wananchi wakaanza kuziita hivyo. Pikipiki zilipoingia kwenye biashara hii, zilichukua nafasi ya baiskeli kwa haraka kwa sababu ya kasi yao, udumifu, na umbali zinazoweza kufikia, na hivyo kuhusishwa na waendeshaji wa boda boda.

Ajali na matatizo

Baada ya wengi kuacha baiskeli na kukimbilia pikipiki kwa ajili ya boda boda, kumekuwa na ongezeko kubwa la ajali barabarani. Karibu kila siku watu wanafariki kwa ajali za namna hiyo. Bodaboda wamekuwa pia chanzo cha uharibifu wa ndoa za watu, ubebaji wa bidhaa haramu, uchafuzi wa mazingira, na vijana wengi kuwa na imani potofu kuwa bodaboda ndiyo shule, hivyo hawana haha ya kusoma. Hii imepelekea watu wengi kuona bodaboda ni kazi inayofanywa na vijana wahuni waliokosa maadili.

Idadi

Boda boda zinapatikana sana katika miji ya Afrika Mashariki ila makadirio ya idadi yao hutofautiana.

Dar es Salaam

Kuanzia mwaka 2003 hadi 2015, uagizaji wa pikipiki nchini Tanzania uliongezeka kwa kiasi kikubwa (kwa karibu asilimia 10,000).

Kampala

Mwaka 2013, baadhi vya vyanzo vilidai kwamba kulikuwa na waendeshaji wa bodaboda 300,000 nchini Uganda. Takwimu zilizochapishwa na Mamlaka ya Jiji la Kampala katika kipindi sawia zinaonyesha kwamba kuna pikipiki 120,000 zilizosajiliwa katika jiji hilo, ingawa huenda idadi ya boda boda ni kubwa zaidi kwani nyingi hazijasajiliwa kulingana na Chama cha Boda Boda cha Kampala. Mwaka 2015, vyanzo vivyo hivyo vilionyesha kuwa takriban pikipiki 40,000 zinafanya kazi katika eneo la kati la Kampala. Vingine vilidokeza mnamo 2015 kwamba idadi halisi inaweza kuwa mara mbili zaidi ya hiyo. Kote nchini Uganda, boda boda zimekuwa chanzo muhimu cha mapato kwa vijana, kwa kutoa riziki kwa maelfu ya familia nchini.

Kigali

Tofauti na miji mingi ya Afrika, waendeshaji wa teksi za pikipiki jijini Kigali mara nyingi wamesajiliwa na wanafuata sheria za nchi. Katika nchi hii, neno la njia hii ya usafiri ni "moto."

Kurudi kwa Baiskeli

Wanafunzi kutoka Uganda walifanya utafiti uliobainisha mambo manne yanayoweza kuathiri matumizi ya baiskeli. Mambo haya ni:

• Mfumo wa usafiri na mambo ya usalama
• Mambo ya mazingira
• Maoni ya mtu binafsi kuhusu uendeshaji wa baiskeli
• Sifa za kidemografia za mtu binafsi

Urekebishaji wa vifaa wa mambo yanayoathiri iwapo watu wanaosafiri kwenda kazini watabadilika na kutumia baiskeli pia uliangazia hasa sifa za kidemografia (umri, jinsia, na uwezo wa mtu binafsi wa kuendesha baiskeli). Matokeo haya yanapendekeza jinsi mfumo wa usafiri unaweza kuboreshwa na hatari zinazohusishwa na baiskeli kupunguzwa nchini Uganda.

Kampuni Mashuhuri

• SafeBoda – Kampuni inayotoa usafiri salama na bora wa boda boda katika miji kadhaa ya Afrika. Kampuni hiyo ina makao yake makuu jijini Nairobi, Kenya, na imekuwa ikifanya kazi tangu 2014.
• Safe Motos – Kampuni iliyoko jijini Kigali, Rwanda, inayotoa chaguo la usafiri linalofaa zaidi la gharama nafuu kupitia programu ya simu. Kampuni hiyo imepanuka hadi Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo.
• Bolt – Kampuni nyingine iliyozindua huduma za kushiriki safari nchini Uganda lakini ilisitishwa mnamo Februari 2019.
• Uber Boda – Kampuni ya Uber ilianzisha huduma za boda boda jijini Kampala mnamo 2018 kando na huduma zao za kawaida.

Viungo vya nje

• Tovuti kuhusu boda boda katika Afrika Archived 2 Mei 2015 at the Wayback Machine.