Mdudu-gamba

Mdudu-gamba
Mdudu-gamba mwororo kijani (Coccus viridis)
Uainishaji wa kisayansi
Himaya: Animalia (Wanyama) Faila: Arthropoda (Wanyama wenye mwili wa pingili na miguu ya kuunga wasio na ugwe wa mgongo kama wadudu, nge, buibui) Nusufaila: Hexapoda (Arithropodi wenye miguu sita) (bila tabaka): Dicondylia (Wadudu walio na mandibula zenye condyle mbili) Ngeli: Insecta (Wadudu) Linnaeus, 1758 Nusungeli: Pterygota (Wadudu wenye mabawa) Lang, 1888 Oda ya juu: Paraneoptera Oda: Hemiptera Haeckel, 1896 Nusuoda: Sternorrhyncha Familia ya juu: Coccoidea Handlirsch, 1903
Ngazi za chini
Familia 39: Aclerdidae Ferris, 1937 Asterolecaniidae Cockerell, 1896 Beesoniidae Ferris, 1950 Calycicoccidae Brain, 1918 Carayonemidae Richard, 1986 Cerococcidae Balachowsky, 1942 Cissococcidae Brain, 1918 Coccidae Fallén, 1814 Coelostomidiidae Morrison, 1928 Conchaspididae Green, 1896 Dactylopiidae Signoret, 1875 Diaspididae Targioni-Tozzetti, 1868 Eriococcidae Cockerell, 1899 Halimococcidae Brown & McKenzie, 1962 Kermesidae Signoret, 1875 Kerriidae Lindinger, 1937 Kuwaniidae MacGillivray, 1921 Lecanodiaspididae Targioni-Tozzetti, 1869 Lithuanicoccidae Koteja, 2008 Macrodrilidae Poinar, 2020 Marchalinidae Morrison, 1927 Margarodidae Cockerell, 1899 Matsucoccidae Morrison, 1927</small Micrococcidae Silvestri, 1939 Monophlebidae Maskell, 1880 Ortheziidae Amyot & Audinet-Serville, 1843 Pennygullaniidae Koteja & Azar, 2008 Phenacoleachiidae Cockerell, 1902 Phoenicococcidae Stickney, 1934 Pityococcidae McKenzie, 1942 Pseudococcidae Cockerell, 1905 Putoidae Tang, 1992 Rhizoecidae Williams, 1969 Steingeliidae Morrison, 1927 Stictococcidae Lindinger, 1913 Stigmacoccidae Morrison, 1927 Tachardiidae Green, 1896 Termitococcidae Jakubski, 1965 Xylococcidae Pergande, 1898

Wadudu-gamba au wadudu magamba ni wadudu wadogo wa familia ya juu Coccoidea katika oda Hemiptera ya nusungeli Pterygota (wenye mabawa). Spishi nyingi ni sumbufu, hususa kama wadudu wakiwa tele juu ya mimea, kwa sababu wanafyonza utomvu, kama vidukari na nzi weupe. Lakini hawasambazi virusi kwa sababu hawaendi kutoka mmea mmoja kuelekea mmea mwingine, kama nzi weupe. Hata shida ya kuvu inayokua kwa mana siyo kubwa kuliko shida za vidukari na nzi weupe. Spishi kadhaa hutumika kwa udhibiti wa kibiolojia ili kuua mimea misumbufu, hususa mimea iliyowasili (au kuwasilishwa) kutoka bara jingine. Wadudu-gamba wenyewe huuawa na wadudu wengine, kama wadudu-kibibi, wadudu mabawa-vena, nyigu wa kidusia n.k. Pia kuna kuvu viuawadudu (entomopathogenic fungi) inayoambukiza wadudu hawa, kama Beauveria bassiana, Lecanicillium lecanii na Aschersonia marginata.

Wadudu-gamba ni wadogo. Kwa kawaida kiwiliwili chao kina urefu wa mm 1-5, lakini spishi za familia kadhaa ni kubwa zaidi, hata mpaka mm 35. Majike huchoza kifuniko cha nta ambacho kinaweza kikubwa kuliko mdudu mwenyewe. Kifuniko hiki kinafanana mara nyingi na gamba la samaki au reptilia (asili ya jina lao), lakini nta inaweza kutoka kama nyuzi nyeupe nyembamba, kama kwa Pseudococcidae (vidukari-sufu). Majike hawana mabawa na wale wa spishi nyingi hawana miguu. Kinyume na hawa madume ya spishi zote wana miguu, na pengine mabawa pia, kwa sababu wanaihitaji ili kutafuta majike. Kwa kweli majike huhifadhi umbo wa lava ambayo huitwa neotenia (neoteny). Kama madume wakiwa na mabawa yale ya nyuma yamepungua, mara nyingi mpaka alama tu.

Wakitoka mayai lava wana miguu. Wanatembea kidogo ili kufika mahali pazuri pa kufyonza. Kwa spishi kadhaa upepo hubeba lava kuelekea mmea mwingine. Mara nyingi sisimizi wanawapeleka lava kwenye mahali pazuri, k.m. chipukizi kipya. Katika spishi nyingi mara ya kwanza ambapo lava anaambua anapoteza miguu, isipokuwa madume.

Spishi zilizochaguliwa

• Aonidiella aurantii, Mdudu-gamba Mwekundu (Red scale)
• Aulacaspis tubercularis, Mdudu-gamba wa Mwembe (Mango scale)
• Ceroplastes rusci, Mdudu-gamba Nta-pinki (Fig wax scale)
• Coccus hesperidum, Mdudu-gamba Mwororo Kahawia (Soft brown scale)
• Coccus viridis, Mdudu-gamba Mwororo Kijani (Sort green scale)
• Icerya purchasi, Mdudu-gamba Takia-pamba (Cottony cushion scale)
• Lepidosaphes beckii, Mdudu-gamba Mzambarau (Purple scale)
• Saissetia coffeae, Mdudu-gamba wa Mbuni (Hemispherical scale)

Picha

• 
  Coccidae (Mdudu-gamba mwororo kahawia)
• 
  Dactylopiidae (Mdudu-gamba wa dungusi)
• 
  Diaspididae (Mdudu-gamba mzambarau)
• 
  Eriococcidae (Eriococcus coriaceus pamoja na sisimizi)
• 
  Halimococcidae (Mdudu-gamba wa mkadi)
• 
  Kermesidae (Kermes echinatus)
• 
  Kerriidae (Kerria lacca)
• 
  Lecanodiaspididae (Lecanodiaspis prosopidis)
• 
  Margarodidae (Porphyrophora hamelii)
• 
  Monophlebidae (Mdudu-gamba takia-pamba pamoja na lava wa hatua ya kwanza)
• 
  Ortheziidae (Orthezia urticae)
• 
  Pseudococcidae (Kidukari-sufu wa mchungwa: majike na dume)