Ng'ombe

Ng'ombe
Kundi la ng'ombe
Uainishaji wa kisayansi
Domeni: https://sw.wikipedia.org/wiki/Ng%27ombe#/media/File:Nguni_cattle.jpg Himaya: Animalia (Wanyama) Faila: Chordata (Wanyama wenye ugwe wa neva mgongoni) Ngeli: Mamalia (Wanyama wenye viwele wanaonyonyesha wadogo wao) Oda: Artiodactyla (Wanyama wenye vidole viwili au vinne mguuni) Nusuoda: Ruminantia (Wanyama wanaocheua) Familia: Bovidae (Wanyama walio na mnasaba na ng'ombe) J. E. Gray, 1821 Nusufamilia: Bovinae (Wanyama wanaofanana na ng'ombe) Jenasi: Bos (Ng'ombe) Linnaeus, 1758 Spishi: B. primigenius (Bojanus, 1827)
Ngazi za chini
Nususpishi 5: †B. p. africanus (Thomas, 1881) B. p. indicus (Linnaeus, 1758) †B. p. namadicus (Falconer, 1859) †B. p. primigenius Bojanus, 1827 B. p. taurus (Linnaeus, 1758)

^{Kwa kundinyota inayoweza kuitwa Ng'ombe angalia hapa Tauri (kundinyota)}

Ng'ombe (zamani pia bakari) ni wanyama wakubwa wanaokula nyasi. Ni wanyama wanaofugwa kwa wingi sana kwa ajili ya nyama, maziwa, ngozi au pia kwa kuvuta plau au gari la kukokotwa.

Kibiolojia ni wanyama wa jenasi Bos. “Ng'ombe-kaya” ni aina zifugwazo za “ng'ombe-mwitu” (Bos primigenius).

Kwa asili kuna aina mbili za ng'ombe-kaya: ng'ombe wa Ulaya na ng'ombe wa Uhindi ambazo ni nususpishi za B. primigenius (B. p. taurus na B. p. indicus mtawalia, ingawa mara nyingi nususpishi hizo zinaainishwa kama spishi za B. taurus na B. indicus). Zinatoka kwa nususpishi za zamani B. p. primigenius na B. p. namadicus.

Siku hizi ni vigumu kufahamu nususpishi za ng'ombe, kwa sababu takriban aina zote za ng'ombe ni chotara sasa.

Ng'ombe hula nyasi na hutembea kwa kwato. Ng'ombe waliofugwa na binadamu walitokana na ng'ombe-mwitu ili kujipatia nyama na maziwa. Katika nchi nyingi hutumiwa pia kama mnyama wa mizigo anayevuta plau au magari.

Wataalamu huamini ya kwamba aina zote za ng'ombe zina asili katika Mashariki ya Kati mnamo milenia ya 9 KK ambako watu waliwahi kuwafuga na kutoka hapa ufugaji ng'ombe ulisambaa kote duniani.

Ng'ombe wanapatikana kote duniani na kuna aina kwa kila namna ya hali ya hewa. Wengine huishi katika milima baridi ya Uskoti na Skandinavia, wengine katika joto la Afrika au Australia.

Wanacheua chakula chao na huwa na tumbo lenye vyumba vinne. Baada ya kula nyasi mara ya kwanza wanairudisha kutoka chumba cha kwanza cha tumbo na kuitafuna tena. Kwa njia hii wanapata lishe nyingi kutoka nyasi.

Nususpishi

• Bos primigenius, Ng'ombe
  • †Bos p. africanus, Ng'ombe-mwitu wa Afrika – imekwisha sasa
  • Bos p. indicus, Ng'ombe wa Uhindi (Zebu)
  • †Bos p. namadicus, Ng'ombe-mwitu wa Uhindi – imekwisha sasa
  • †Bos p. primigenius, Ng'ombe-mwitu – imekwisha sasa
  • Bos p. taurus, Ng'ombe wa Ulaya (Cattle)

Picha

• 
  Ng'ombe-mwitu
• 
  Ng'ombe wa Ulaya
• 
  Ng'ombe wa Uhindi.
• 
  Ng'ombe ya Ankole - Watutsi "Kibinda"
• 
  Ng'ombe wa Watutsi."Gaju"
• 
  Ndama aliyezaliwa sasa hivi
• 
  Ndama anapata maziwa kutoka kwa mama
• 
  Mashine ya kukamulia maziwa
• 
  Chotara wa Brahman
• 
  Friesian-Holstein ni ng'ombe wa maziwa mengi sana
• 
  Mchezo wa ng'ombe hupendwa sana katika nchi zenye utamaduni wa Kihispania

Viungo vya Nje

Wikimedia Commons ina media kuhusu:

Ng'ombe

• Cattle Breeds website - Oklahoma State University
• Ufugaji na magonjwa ya Ng'ombe - Sekta ya Mifugo Tanzania
• PBS Nature: Holy Cow (about cows in general)

Makala hii kuhusu mnyama fulani bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Ng'ombe kama uainishaji wake wa kibiolojia, maisha au uenezi wake? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.

Ili kupata maelezo kuhusu masanduku ya uanapwa ya spishi angalia: Wikipedia:WikiProject Mammals/Article templates/doc.