Kupatwa kwa Jua

Kupatwa kwa Jua (kwa Kiingereza solar eclipse) ni hali ya Jua kutoonekana (au kuonekana kwa sehemu tu) angani wakati wa mchana kwa muda fulani hata pasipo mawingu. Kunatokea wakati mwezi unapita kati ya Jua na dunia na kufunika Jua. Tokeo lake ni kupungua kwa nuru ya Jua hadi kutoonekana kwa muda wa kufika kwa giza wakati wa mchana. Muda wa kufunikwa kabisa ni dakika chache tu.

Kupatwa kwa Jua tar. 29 Machi 2006
Kupita kwa kivuli cha mwezi duniani wakati wa kupatwa kwa Jua. Watu katika eneo kubwa la giza waliona kupatwa kwa Jua kisehemu. Nukta nyeusi yaonyesha sehemu ya "umbra" ambako Jua lilipatwa kabisa. Duara kubwa zaidi ya kijivu linaonyesha maeneo katika "penumbra", yaani kivuli cha kando.
"Central duration" inataja muda wa kupatwa kabisa kwenye kitovu cha kivuli; namba katika kona ya juu huonyesha saa za tarehe 29 Machi kupatwa kulipotokea.

Kuna utofauti kati ya “Kupatwa kiasi” (ing. partial eclipse) na “Kupatwa kikamilifu” (ing. total eclipse). Kupatwa kwa Jua hutokea kila mwaka, angalau mara mbili hadi mara tano. Lakini kupatwa kabisa kwa Jua hautokei zaidi kuliko mara mbili kwa mwaka.. Huonekana katika sehemu za Dunia pekee, si kote.

Misingi ya kupatwa kwa Jua

Kupatwa kwa Jua kunatokea wakati Mwezi unapita kati ya Jua na Dunia. Hapo Jua, Mwezi na Dunia zinakaa kwenye mstari mmoja mnyoofu. Katika hali hiyo Mwezi hurusha kivuli chake kwenye uso wa Dunia. Kivuli hiki hakifuniki Dunia yote. Ni kama kinu kwenye uso wa Dunia. Nje ya kivuli hiki Jua linaonekana kwa sehemu au bila upungufu.

Hali ya kupatwa kabisa kwa Jua inatazamwa kila mara kwenye mstari mwembamba kwenye uso wa Dunia, tena giza kabisa kwa muda mfupi. Mstari huu ni njia ya umbra au kitovu cha kivuli chake kwenye uso wa Dunia. Nje ya njia hii kupatwa kwa Jua kunaonekana kisehemu tu katika sehemu zinazoathiriwa na penumbra au kivuli cha kando cha Mwezi. Mbali na njia ya kivuli hiki Jua linaonekana kama kawaida.

Aina za kupatwa kwa Jua

Kuna aina mbalimbali za kupatwa kwa Jua.

• kupatwa kikamilifu: Jua hupotea kabisa kwa dakika chache. Hali hii yaonekana kwenye ukanda mwembamba duniani pale ambako kitovu cha kivuli kinapita.
• kupatwa kipete: mwezi huonekana mdogo kiasi kuliko Jua. Kwa hiyo duara la mwangaza wa Jua ni kubwa kuliko duara la Mwezi na mwanga wa Jua huonekana kama pete.
• kupatwa kwa Jua kiasi: Katika eneo kubwa la kivuli cha kando watu huona upungufu wa mwanga; kiasi chake hutegemea umbali wa kitovu cha kivuli. Wakitazama Jua kwa kichujio, kwa mfano kioo kilichopakwa dohani kutoka moshi wa mshumaa, huwa wanaona sehemu ya duara ya Jua imefunikwa.

Mpito wa sayari

angalia Mpito wa Zuhura Wakati sayari inapita kati ya Jua na Dunia inafunika sehemu ya Jua. Tofauti haionekani kwa macho lakini inaweza kutazamwa kwa kutumia darubini. Kuna sayari mbili zinazoweza kupita mbele ya Jua kwa macho ya mtazamaji duniani, ni Utaridi (Mercury) na Zuhura (Venus).

Tazama pia

• Kupatwa kwa Mwezi

Viungo vya nje

Wikimedia Commons ina media kuhusu:

Kupatwa kwa Jua

• Solar eclipse of January 15, 2010, Fred Espenak, NASA
• Detailed eclipse explanations and predictions, Hermit Eclipse
• Prof. Druckmüller's eclipse photography site
• World Atlas of Solar Eclipse Paths Archived 2012-07-14 at Archive.today, Fred Espenak
• Solar eclipse time sequence Ilihifadhiwa 29 Septemba 2017 kwenye Wayback Machine.
• NASA's Eclipse Home Page Archived 2012-12-05 at Archive.today, Fred Espenak
• Animated maps of past and future solar eclipses Ilihifadhiwa 30 Mei 2009 kwenye Wayback Machine.
• Search among the 11,898 solar eclipses over five millennium and display interactive maps Ilihifadhiwa 4 Juni 2022 kwenye Wayback Machine.
• Looking Back at an Eclipsed Earth 1999 August 11 from Mir EO-27 - Astronomy Picture of the Day 10 June 2007
• Animated explanation of the mechanics of a solar eclipse Ilihifadhiwa 21 Agosti 2011 kwenye Wayback Machine., University of Glamorgan
• Eclipse Image Gallery at The World at Night Ilihifadhiwa 15 Oktoba 2016 kwenye Wayback Machine.

Usalama wa macho wakati wa kuangalia

• Eye Safety During Solar Eclipses Archived 2012-07-16 at Archive.today, F. Espenak (NASA Goddard Space Flight Center)
• How to Watch a Partial Solar Eclipse Safely Ilihifadhiwa 16 Machi 2006 kwenye Wayback Machine., A. M. MacRobert (Sky & Telescope magazine)
• UK hospitals assess eye damage after solar eclipse, British Medical Journal, August 21, 1999, p. 319–469

Makala hii kuhusu mambo ya sayansi bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Kupatwa kwa Jua kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.