Utaridi

Utaridi ni sayari iliyo karibu zaidi na Jua katika Mfumo wa Jua.

Utaridi
Picha yenye rangi halisi ya Utaridi kutoka MESSENGER.
Jina
Asili ya jina	Kar. عطارد (ʿuṭaarid)
Majina mengine	Mercury (Kng.)
Alama
Tabia za mzunguko
Mkaribio	km 46,000,000 va 0.307499
Upeo	km 69,818,000 va 0.466697
Nusujira kuu	km 57,909,000 va 0.387098
Uduaradufu	0.205630
Kipindi	siku 87.9691 miaka 0.240846
Mwinamo	7.005° toka njia ya Jua
Tabia za maumbile
Nusukipenyo	km 2,439.7±1.0 mara 0.3829 ya Dunia
Tungamo	kg 3.3011×1023 mara 0.055 ya Dunia
Msongamano	g/cm3 5.427
Uvutano wa usoni	m/s2 3.7
Siku ya jua	siku 176
Weupe	0.088 (Bond) 0.142 (jiometri)
Halijoto	K 437 (164°C)

Ulinganishi wa ukubwa wa Utaridi na Dunia

Picha isiyo na rangi sahihi iliyopigwa na chombo cha angani Mariner 10 inaonyesha uso wa Utaridi ikifanana na Mwezi

Asili ya jina

Jina lake limetokana na Kiarabu عطارد (soma ʿuṭaarid) inayomaanisha "mwendo wa haraka" kwa sababu kasi ya Utaridi inapita mwendo wa sayari nyingine kutokana na njia yake fupi ya kuzunguka Jua katika siku 88 pekee.

Majina ya Wagiriki wa Kale "Hermes" na Waroma wa Kale "Mercurius" yalikuwa majina ya mungu wao aliyekuwa na kazi ya kuwasilisha habari za miungu wengine aliyeaminiwa kuwa na kasi kubwa kwa kazi hii: chaguo hili lilitokana na tabia ileile ya sayari. Jina hili la Kiroma Mercurius limeingia katika lugha nyingi za Ulaya.

Umbo la Kiarabu limekuwa jina la watu katika nchi nyingi zilizoathiriwa na utamaduni wa Kiislamu, pia jina la sayari ya kwanza kwa mfano katika Kituruki na Kimalaysia.

Katika vitabu kadhaa vya Kiswahili sayari inaitwa Zebaki lakini hii inaonekana ni kosa lililotokana na jina la Kiingereza "Mercury" kwa sayari hii. Mercury ni pia jina la metali inayoitwa zebaki kwa Kiswahili kutokana na Kiarabu زئبق (soma ziʾbaq).

Mara chache neno "Utaridi" limetumiwa kutaja sayari kibete ya "Pluto" lakini hii ni kwa kukosea pia.

Tabia za Utaridi

Utaridi ni sayari ndogo. Kipenyo chake kwa ikweta ni km 4879.4. Kwa sababu iko karibu sana na Jua ina mbio za haraka. Mwaka wa Utaridi ambayo ni muda wa kuzunguka Jua ni siku 88 za Dunia pekee.

Inazunguka kwenye mhimili wake katika muda wa siku 58.6 za Dunia. Kutokana na kuwa karibu na Jua kuna joto kali upande unaotazama Jua lakini upande wa usiku ni baridi kabisa kutokana na uhaba wa hewa inayoweza kutunza halijoto. Halijoto ya wastani ni +178.8°C, (usiku -183.15°C na mchana +426.85°C).

Mwaka 2012 barafu ya maji ilitambuliwa kwenye data kutoka chombo cha angani MESSENGER iliyochunguza sayari hii. Barafu inapatikana karibu na ncha ya kaskazini isiyofikiwa na miale ya Jua.

Uhaba wa hewa umesababisha uso wa sayari kujaa mashimo ya kasoko. Kasoko hizi zimesababishwa kwa kugongwa na vimondo. Angahewa kama Duniani ingeangamiza vimondo vidogo na kusababisha kupasuka kwa kubwa lakini Utaridi zote zinafika usoni bila kizuizi. Alama za vimondo ni mmomonyoko wa pekee unaoonekana hakuna dalili ya mmomonyoko kutokana na hewa au maji ya awali.

Kutokana na kuwa karibu sana na Jua Utaridi inaonekana kama nyota kwa macho katika masaa ya pambazuko na machweo pekee.

Marejeo

Makala hii kuhusu mambo ya sayansi bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Utaridi kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.