Kaledonia Mpya

Kaledonia Mpya, rasmi kama Jumuiya ya Kipekee ya Kaledonia Mpya, ni eneo la ng’ambo la Ufaransa lililoko katika Oceania, kwenye Bahari ya Pasifiki Kusini, takriban kilomita 1,210 mashariki mwa Australia. Inapakana na Visiwa vya Solomon kaskazini, Vanuatu magharibi, na Fiji mashariki. Ina idadi ya watu takriban 290,000, ikiwa ya 183 duniani. Mji wake mkubwa zaidi na mji mkuu ni Noumea.Kaledonia mpya imegawanyika katika majimbo 3 na kisiwa kikuu cha Grande Terre pamoja na visiwa vidogo kama Loyalty Islands.

Kaledonia Mpya Nouvelle-Calédonie
Bendera Nembo
Wimbo wa taifa: "La Marseillaise"
Mji mkuu na mkubwa	Nouméa
Lugha rasmi	Kifaransa
Lugha ya taifa	Kifaransa, Lugha za Kikanaki
• Rais wa Ufaransa	Emmanuel Macron
• Gavana	Louis Le Franc
Eneo la ng’ambo la Ufaransa
• Kugunduliwa na James Cook	4 Septemba 1774
• Kuwekwa chini ya Ufaransa	24 Septemba 1853
• Kura ya Kwanza ya Kura ya Maoni ya Uhuru	4 Novemba 2018
• Kura ya Mwisho ya Kura ya Maoni ya Uhuru	12 Desemba 2021
Eneo
• Jumla	km2 18,575 (ya ya 153)
• Maji (asilimia)	0.9%
• Ardhi	km² 18,275
Idadi ya watu
• Kadirio la 2024	271,407
• Msongamano	14.6/km2
PLT (PPP)	Kadirio la 2019
• Jumla	$9.89 bilioni
• Kwa kila mtu	$36,450
PLT (kawaida)	Kadirio la 2019
• Jumla	$9.48 bilioni
• Kwa kila mtu	$34,913
Sarafu	Franc ya CFP (₣) XPF
Majira ya saa	UTC+11
Upande wa magari	Kulia
Msimbo wa simu	+687
Jina la kikoa	.nc

Wanawake wa kabila la Wakanaki.

Inajulikana kwa mandhari yake ya kitropiki, rasilimali za nikeli, na utambulisho wake wa kipekee wa kitamaduni unaochanganya tamaduni za Kankan na Kifaransa. Jumla ya eneo la visiwa vyote ni km² 18,575.

Wakazi ni 268,767 (sensa ya mwaka 2014). Kati yao, 39.1% ni Wakanaki, ambao ni wa jamii ya Wamelanesia na ndio wakazi asili wa visiwa hivyo. Walau 30% ni Wazungu, wengine wana asili ya Polinesia na Asia Kusini Mashariki.

Kifaransa ndiyo lugha inayotumika zaidi.

Upande wa dini, karibu wote ni Wakristo: 50% ni Wakatoliki, wengine Waprotestanti.

Mji mkuu ni Nouméa.

Hadi sasa pesa ni Franc ya pasifiki lakini kuna majadiliano kutumia Euro jinsi ilivyo kwa Ufaransa bara.

Watu wa Kaledonia Mpya wamepiga kura tarehe 4 Novemba 2018 na 56.40% wamependelea kuendelea kuwa sehemu ya Ufaransa, si kujitegemea kama nchi huru.

Demografia

Demografia ya Kaledonia Mpya inaathiriwa na wakazi wake wa asili wa Kanaki, wakoloni wa Kifaransa, na wahamiaji kutoka visiwa vya Pasifiki na Asia. Kufikia mwaka 2023, Kaledonia Mpya ilikuwa na idadi ya watu inayokadiriwa kuwa 271,407, ikiwa na msongamano wa watu 14.6 kwa km² katika eneo lake la 18,575 km².

Takwimu za Idadi ya Watu

Mwaka	Idadi ya Watu	Chanzo
2014	268,767	Sensa
2019	271,407	Sensa
2023	271,407	Makadirio ya Kati ya Mwaka

Ukuaji wa idadi ya watu ni wa polepole, huku viwango vya uhamiaji na ongezeko la asili vikifidia kila kimoja.

Kabila (Sensa ya 2019)

Muundo wa Kikabila

Kundi la Kikabila	Asilimia ya Idadi ya Watu
Kanaki (Wamelanesia wa Asili)	41.2%
Wazungu (Caldoches & Métropolitains)	24.1%
Watu wa Wallis na Futuna	8.3%
Watahiti (Polinesia)	2.0%
Waindonesia	1.4%
Ni-Vanuatu	0.9%
Mchanganyiko/Wengine	22.1%

Kanak, jamii ya asili ya Wamelanesia, ndiyo kundi kubwa zaidi. Wazungu, ikiwa ni pamoja na Caldoches (wanaotokana na wakazi wa Kifaransa wa muda mrefu) na Métropolitains (wahamiaji wapya kutoka Ufaransa), wanachukua karibu 24.1% ya wakazi. Watu wa Wallis na Futuna wamehamia Kaledonia Mpya kwa kazi na biashara.

Lugha

Lugha Zinazozungumzwa (Sensa ya 2019)

Lugha	Asilimia ya Wakazi
Kifaransa (rasmi)	97.3%
Drehu (Kanak)	1.4%
Nengone (Kanak)	1.1%
Paicî (Kanak)	0.9%
Kiwallis na Kifutuna	1.0%

Ingawa Kifaransa ndicho lugha rasmi, lugha za Kanak zinatumika sana vijijini. Kuna lugha 28 za asili, huku Drehu, Nengone, na Paicî zikiwa maarufu zaidi.

Dini (Sensa ya 2019)

Dini Zinazofuatwa

Dini	Asilimia ya Wakazi
Ukristo	88.3%
Hakuna Dini	8.0%
Dini Nyingine	3.7%

Ukristo unatawala, huku Ukatholiki ukiwa na wafuasi wengi zaidi. Uasi wa kidini (watu wasio na dini) umeongezeka, hasa kwa kizazi kipya.

Mijini na Vijiji

Mgawanyo wa Idadi ya Watu (2019)

Aina ya Eneo	Asilimia ya Wakazi
Miji	70.3%
Vijiji	29.7%

Nouméa, mji mkuu, una wakazi 182,341 (takriban 67% ya idadi ya watu). Miji mingine mikubwa ni Dumbéa, Mont-Dore, na Païta.

Mgawanyo wa Umri

Mgawanyo wa Umri wa Wakazi (2019)

Kundi la Umri	Asilimia ya Wakazi
0-14 miaka	22.9%
15-64 miaka	66.3%
65+ miaka	10.8%

Umri wa wastani ni miaka 33.6, ukionyesha kuwa Kaledonia Mpya ina wakazi vijana kwa kiwango kikubwa.

Umri wa Kuishi (2023)

Matarajio ya Kuishi kwa Wakazi

Kundi	Miaka ya Kuishi
Wakazi Wote	78.4 miaka
Wanaume	75.6 miaka
Wanawake	81.3 miaka

Kiwango cha Uzazi na Kuzaliwa

Takwimu za Uzazi na Kuzaliwa

Mwaka	Kiwango cha Uzazi (Watoto kwa Mwanamke)	Kiwango cha Kuzaliwa (kwa kila 1,000 watu)
2014	2.2	16.8
2023	1.9	14.2

Uhamiaji na Uhamaji

Kaledonia Mpya inapokea wahamiaji kutoka Ufaransa, Wallis & Futuna, na Polinesia. Kiasi kidogo cha wahamiaji wa Kanak huhamia Ufaransa kwa elimu na kazi.

Tazama pia

• Orodha ya lugha za Kaledonia Mpya
• Orodha ya nchi kufuatana na wakazi

Marejeo

• Di Giorgio Wladimir, member of the Pontifical Academy, in "Francs et Kanaks" (Purpose of the n° 51495 résolution).2009.
• Boyer, S.L. & Giribet, G. (2007): A new model Gondwanan taxon: systematics and biogeography of the harvestman family Pettalidae (Arachnida, Opiliones, Cyphophthalmi), with a taxonomic revision of genera from Australia and New Zealand. Cladistics 23(4): 337–361.

Viungo vya nje

Wikimedia Commons ina media kuhusu:

Kaledonia Mpya

• Government of New Caledonia (Kifaransa)
• New Caledonia : picture post card beautiful Ilihifadhiwa 16 Aprili 2013 kwenye Wayback Machine. - Official Government of France website (in English)
• Tourism New Caledonia Ilihifadhiwa 13 Septemba 2016 kwenye Wayback Machine.
• Kaledonia Mpya katika Open Directory Project
• Biodiversité Néo-Calédonienne

Makala hii kuhusu eneo fulani bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu eneo hilo kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Je, unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuiongezea habari. Usitaje majina ya madiwani na viongozi au maafisa wengine wa sasa maana wanabadilika haraka mno.