Mfereji

Mfereji ni njia ya maji iliyotengenezwa na watu, tofauti na njia asilia za maji kama mito au maziwa.

Mfereji mdogo wa umwagiliaji nchini Uswisi

Kuna aina mbili za mifereji:

• mfereji wa kupeleka maji yanapotakiwa, kwa mfano kwa umwagiliaji wa mashamba
• mfereji wa usafiri kwa boti au meli

Historia

Mifereji ya kwanza inayojulikana ilitengenezwa zamani za Mesopotamia ya Kale, Misri ya Kale au Uhindi ya Kale kwa umwagiliaji.

Mnamo mwaka 2300 KK mfalme Pepi I aliamuru mfereji kuchimbwa kama njia ya usafiri wa kuepukana na maporomoko ya mto Naili karibu na Aswan.

Mfalme Necho II wa Misri alianzisha njia ya maji ya kwanza kati ya Mediteranea na Bahari ya Shamu kwa kuchimba mfereji kati ya mto Naili na Bahari ya Shamu. Mfereji huo ulikuwa mtangulizi wa Mfereji wa Suez unaofupisha safari za meli kati ya Ulaya na Asia.

Mifereji kati ya Bahari

Kati ya mifereji muhimu ya kimataifa kuna Mfereji wa Panama unaoruhusu kupita kati ya Atlantiki na Pasifiki pamoja na Mfereji wa Suez.

Kwa jumla mifereji ya maji ni sehemu muhimu za miundombinu wa kila nchi ama kama njia za kubeba mizigo kwa meli au kama njia ya kupeleka maji panapohitajika.

Mifereji barani

Mifereji ni muhimu pia ndani ya nchi nyingi. Kabla ya kupatikana kwa reli zilikuwa njia nyepesi na ya haraka kusafirisha mizigo kwa gharama nafuu.

• Mfereji Mkuu wa China ulianzishwa mnamo mwaka 600 ukaunganisha Beijing na miji mikuu kusini mwa China iliyopo kwenye mito Yangtze na Mto Njano kwa urefu wa kilomita 1700. Uliruhusu kusafirishwa kwa mazao na hivyo kuwepo kwa miji mikubwa lakini pia usafiri wa wanajeshi.
• Canal du Midi nchini Ufaransa ilijengwa katika karne ya 18 ikaruhusu usafirishaji wa bidhaa kati ya Atlantiki na Bahari Mediteranea bila kuzunguka Hispania.
• mifereji iliyojengwa Uingereza na Welisi katika karne ya 18 na 19 ilikuwa msingi mmojawapo kwa mapinduzi ya viwanda kwa sababu iliruhusu kupeleka makaa mawe kwenda viwanda ulipohitajika. Kati ya mifereji mikuwa ya kwanza ilikuwa Mfereji wa Bridgewater iliyopita juu ya mto Irwell kwa daraja halafu ikapita katika mlima chini ya uso wa ardhi.

Daraja la mfereji juu ya mto, Uingereza

Leo hii mahali pengi mifereji ya kihistoria imepitwa na wakati ilhali reli na usafiri wa barabarani hufikisha bidhaa haraka zaidi na kwa bei nafuu. Lakini mifereji ya kale siku hizi ni kuvutio cha utalii: inatumiwa na watu wanaopenda kusafiri kwenye maji.

Lakini mifereji inayoweza kubeba meli inaendelea kuwa na maana. Matumizi ya mifereji ya kimataifa yanazidi kuongezeka. Hata ndani ya nchi usafiri kwa mifereji na mito mikubwa bado ni muhimu kwa bidhaa kama mchanga, mawe, kokoto, makaa na mafuta.

Milango ya mfereji

Changamoto kwa mfereji mara nyingi ni milima na mabonde kwenye njia yake. Wajenzi walijifunza tangu siku za Mfereji Mkuu wa China kuvuka mitelemko kwa kutumia milango ya mfereji. Hapa wanapanga sehemu ambako wanafunga njia ya maji kwa geti linalofuatwa na nafasi na geti la pili na hivyo kupata chemba baina ya milango miwili. Boti linaingia katika geti moja linalofungwa tena. Sasa maji yanaingizwa kwenye chemba na maji ndani yake yanapaa pamoja na boti. Mara maji ndani ya chemba yamepaa sawa na sehemu ya juu ya mfereji, mlango wa pili unafunguliwa na boti linaendelea. Kwa njia ya chemba mfululizo boti linaweza kushuka au kuinuliwa; meli kubwa zinazopita Mfereji wa Panama zinapanda na kushuka mita 26; meli hadi tani 5,000 kwenye mfereji baina ya mto Volga na Bahari Baltiki nchini Urusi hupanda mita 80 kwa njia ya milango.

Viungo vya Nje

Wikimedia Commons ina media kuhusu:

Mfereji

Wikiquote ina mkusanyiko wa dondoo kuhusu:

Mfereji

• British Waterways' leisure website – Britain's official guide to canals, rivers and lakes
• Leeds Liverpool Canal Photographic Guide
• [http://web.archive.org/20080724103315/http://www.nycanals.com/ Ilihifadhiwa 24 Julai 2008 kwenye Wayback Machine. Information and Boater's Guide to the New York State Canal System]
• "Canals and Navigable Rivers" by James S. Aber, Emporia State University
• National Canal Museum (USA)
• London Canal Museum (UK)
• [http://web.archive.org/20080914101104/http://www.world-city-photos.org/Amsterdam/photos/Canals_and_Bridges/ Ilihifadhiwa 14 Septemba 2008 kwenye Wayback Machine. Canals in Amsterdam]
• Canal du Midi
• Canal des Deux Mers
• Canal flow measurement using a sensor.