Wafiadini wa Uganda

Wafiadini wa Uganda ni watu wa dini mbalimbali, hasa Ukristo, hususan madhehebu ya Anglikana na Kanisa Katoliki, waliouawa katika nchi ya Uganda kutokana na dhuluma dhidi ya imani.

Karolo Lwanga katikati ya wenzake 21 wa Kanisa Katoliki katika mchoro wa Albert Wider wa mwaka 1962.

Bango likionesha picha za namna Mashahidi wa Uganda walivyoteswa na wengine walilazimishwa kutembelea migongo yao huku wakiwa wamefungwa mikono nyuma; ndiyo asili ya jina la eneo hilo Namugongo likiwa na maana ya kutembea kwa kutumia mgongo.

Muonekano wa kanisa Katoliki la Mashahidi wa Uganda huko Namugongo nchini Uganda.

Wafiadini wa karne ya 19

Watakatifu hao wanaonyeshwa katika filamu "Millions".

Wafiadini Wakatoliki

Dirisha la kanisa la Namugongo linaloonyesha Mt. Kizito.

Kati yao wanajulikana na kuheshimiwa duniani kote kwa namna ya pekee Wakatoliki 22 waliokuwa wahudumu wa ikulu ya kabaka wa Buganda Mwanga II (1884 - 1903) ambao waliuawa kati ya tarehe 15 Novemba 1885 na tarehe 27 Januari 1887 kwa sababu ya kumwamini Yesu Kristo baada ya kuhubiriwa Injili na Wamisionari wa Afrika walioandaliwa na kardinali Charles Lavigerie.

Ndio wafiadini wa kwanza wa kusini kwa Sahara kuheshimiwa na Kanisa Katoliki kama watakatifu. Majina yao ni haya:

• Yosefu Mukasa Balikuddembe († Nakivubo, 15 Novemba 1885), wa ukoo Kayozi, wa kwanza kuuawa akiwa na umri wa miaka 25.
• Dionisi Ssebuggwawo († Munyonyo, 25 Mei 1886), wa ukoo Musu.
• Andrea Kaggwa († Munyonyo, 26 Mei 1886), wa kabila la Banyoro, ndugu wa mfalme.
• Ponsyano Ngondwe († Ttakajjunge, 26 Mei 1886), wa ukoo Nnyonyi Nnyange.
• Atanasi Bazzekuketta († Nakivubo, 27 Mei 1886), wa ukoo Nkima.
• Gonzaga Gonza († Lubowa, 27 Mei 1886), wa ukoo Mpologoma, kabila la Basoga.
• Matias Mulumba Kalemba († Kampala, 30 Mei 1886), wa kabila la Banyoro, ukoo Lugave.
• Noe Mawaggali († Mityana, 31 Mei 1886), wa ukoo Ngabi.
• Karolo Lwanga († Namugongo, 3 Juni 1886), wa ukoo Ngabi. Pamoja naye waliuawa hawa wafuatao:
  • Luka Banabakintu (miaka 35), wa ukoo Mmamba;
  • Yakobo Buzabaliawo (miaka 25), wa ukoo Ngeye;
  • Gyavira Musoke (miaka 17), wa ukoo Mmamba;
  • Ambrosi Kibuka (miaka 18), wa ukoo Lugave;
  • Anatoli Kiriggwajjo (miaka 20), wa kabila la Banyoro;
  • Mukasa Kiriwawanvu (miaka 20), wa ukoo Ndiga;
  • Achile Kiwanuka (miaka 17), wa ukoo Lugave;
  • Kizito, kijana kuliko wote, kwa kuwa alizaliwa mwaka 1872, wa ukoo Mmamba;
  • Adolfo Mukasa Ludigo (miaka 24), wa kabila la Banyoro;
  • Mugagga Lubowa (miaka 16), wa ukoo Ngo;
  • Bruno Sserunkuma (miaka 30), wa ukoo Ndiga;
  • Mbaga Tuzinde (miaka 17), wa ukoo Mmamba;
• Yohane Maria Muzei, mzaliwa wa eneo la Kagera (Tanzania ya leo), wa mwisho kuuawa († Mengo, 27 Januari 1887) akiwa na umri wa miaka 30.

Katika ibada ya kuwatangaza hao (18 Oktoba 1964), Papa Paulo VI alitaja pia kwa jumla wafiadini wengine wa dhuluma hiyo waliokuwa wa madhehebu ya Anglikana..

Wafiadini wa Anglikana

Labda ni wengi zaidi Waanglikana waliouawa katika dhuluma hiyo, kuanzia Yusufu Lagamala, Mark Kakumba na Noah Seruwanga waliokatwakatwa vipandevipande na kuchomwa moto tarehe 31 Januari 1885.

Waliofuata ni askofu James Hannington na wenzake waliouawa tarehe 29 Oktoba 1885 kabla hawajaingia Buganda.

Mwaka 1886, kati ya tarehe 25 Mei na 3 Juni, waliuawa: Moses Mukasa (kwa mkuki), Muddwaguma na Elias Mbwa (kwa kuhasiwa), David Muwanga (tarehe na aina ya kifo chake haijulikani), Omuwanga, Kayizzi Kibuka, Mayanja Kitogo (aina ya kifo chao haijulikani), Alexander Kadako na Frederiko Kidza (kwa kupigwa), Noah Walikaga , Daniel Nakabandwa, Kiwanuka Gizayo, Mukasa Lwa Kisiga, Lwanga, Mubi, Wasswa, Kwabafu, Kifamunyanja, Muwanga Njigija (wote kwa kuchomwa moto), Robert Munyagabyanjo (kwa kukatwakatwa vipandevipande na kuchomwa moto).

Mfiadini wa Uislamu

Katika dhuluma hiyohiyo aliuawa pia Mwislamu mmoja.

Wafiadini wa karne ya 20

Wafiadini Wakatoliki

Mwanzoni mwa karne ya 20 vijana wawili tena wa Kanisa Katoliki walimfia Yesu (1918) wakatangazwa wenye heri na Papa Yohane Paulo II mwaka 2002: Daudi Okelo na Jildo Irwa.

Mfiadini wa Anglikana

Askofu Luwum wa Kanisa la Anglikana la Uganda aliyeuawa na Idi Amin.

Mwaka 1977 Idi Amin alimuua askofu mwingine wa Anglikana, Janani Luwum.

Tazama pia

• Watakatifu wa Agano la Kale
• Orodha ya Watakatifu Wakristo
• Orodha ya Watakatifu wa Afrika
• Orodha ya Watakatifu Wafransisko

Marejeo

• J. FRANSE, W.F., Mashahidi 22 wa Uganda – tafsiri ya C. Kuhenga n.k. – ed. T.M.P. Book Department – Tabora 1981

Viungo vya nje

• The Christian Martyrs of Uganda Ilihifadhiwa 19 Julai 2014 kwenye Wayback Machine.
• Biographical sketches of memorable Christians of the past
• Encyclopedia Britannica Online
• Uganda Martyrs' Shrine, Namugongo
• The Uganda Martyrs from the August 2008 issue of The Word Among Us magazine

Makala hii kuhusu dini ya Ukristo bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Wafiadini wa Uganda kama historia yake, matokeo au athari zake? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.