Upelelezi wa Wazungu Afrika

Upelelezi wa Wazungu Afrika Kusini kwa jangwa la Sahara huanza na Kipindi cha Ugunduzi katika karne ya 15, uliofanywa na Ufalme wa Ureno chini ya Henri Baharia. Rasi ya Tumaini Jema ilifikiwa kwanza na Bartolomeu Dias mnamo 12 Machi 1488, akifungua njia muhimu ya baharini kwenda India na Mashariki ya Mbali, lakini uchunguzi wa Wazungu kwa Afrika yenyewe ulibaki mdogo sana wakati wa karne ya 16 na 17. Mamlaka ya Uropa yaliridhika kuanzisha vituo vya biashara pwani wakati walikuwa wakichunguza kikamilifu na kukoloni Amerika. Utafutaji wa mambo ya ndani ya Afrika kwa hivyo uliachwa kwa wafanyabiashara wa Waislamu, ambao sanjari na ushindi wao Sudan walianzisha mitandao inayofikia mbali na kuunga mkono uchumi wa falme kadhaa za Sahel wakati wa karne ya 15 hadi 18.

Ramani ya Afrika ya John Thomson, 1813. Sehemu kubwa ya bara imeandikwa "pasipojulikana". Ramani bado inaonyesha Milima ya Mwezi, iliyozungumziwa na Ptolemaio, naa mbayo inajumlisha Safu ya Ruwenzori hadi Kilimanjaro na milima ya Ethiopia kwenye chanzo cha Nile ya buluu.

Mwanzoni mwa karne ya 19, maarifa ya Wazungu juu ya jiografia ya ndani ya Afrika Kusini kwa jangwa la Sahara bado yalikuwa mdogo. Safari za kuchunguza sehemu hizo zilifanywa miaka ya 1830 na ya 1840, ili karibu katikati ya karne ya 19 na mwanzo wa kinyang'anyiro cha kikoloni kwa Afrika, sehemu ambazo hazijachunguzwa zilikuwa zimepungua kwa ile ambayo ingeweza kuwa beseni la mto Kongo na eneo la Maziwa Makuu. Huo "Moyo wa Afrika" ulibaki kuwa moja ya "sehemu tupu" za mwisho kwenye ramani za dunia za karne ya 19 (kando ya Aktiki, Antaktiki na undani wa bonde la Amazon). Iliachwa kwa watafiti wa karne ya 19 wa Wazungu, pamoja na wale wanaotafuta vyanzo mashuhuri vya Mto Nile, haswa John Hanning Speke, Sir Richard Burton, David Livingstone na Henry Morton Stanley, kukamilisha uchunguzi wa Afrika mnamo miaka ya 1870. Baada ya hapo, jiografia ya jumla ya Afrika ilijulikana, lakini iliachwa kwa safari zaidi wakati wa miaka ya 1880 na kuendelea, haswa, zile zilizoongozwa na Oskar Lenz kuchunguza kwa undani zaidi kama muundo wa kijiolojia wa bara.

Mambo ya kale

Jiografia ya Afrika Kaskazini imekuwa ikijulikana sana na Wazungu tangu zamani za Wagiriki na Warumi. Kaskazini magharibi mwa Afrika (Maghreb) ilijulikana kama Libya au Afrika, wakati Misri ilizingatiwa kuwa sehemu ya Asia.

Wafoinike walichunguza Afrika Kaskazini, na kuanzisha makoloni kadhaa, ambayo mashuhuri zaidi yalikuwa Karthago. Mji huo wenyewe ulifanya uchunguzi wa Afrika Magharibi. Mzunguko wa kwanza wa bara la Afrika labda ulifanywa na mabaharia wa Foinike, katika safari iliyoagizwa na farao wa Misri Neko II, karibu mwaka 600 KK ambayo ilichukua miaka mitatu. Ripoti ya safari hiyo ilitolewa na Herodoti (4.37). Walisafiri kuelekea kusini, wakazunguka Rasi ya Tumaini Jema kuelekea magharibi, wakaelekea kaskazini kwenda Bahari ya Mediteranea, kisha wakarudi nyumbani. Anasema kuwa walitulia kila mwaka kupanda na kuvuna nafaka.

Herodoti mwenyewe ana shaka na uhalisia wa historia hiyo, ambayo ingefanyika karibu miaka 120 kabla ya kuzaliwa kwake; walakini, sababu anayotoa ya kutokuamini simulizi hilo ni madai ya mabaharia kwamba waliposafiri kando ya pwani ya kusini mwa Afrika, waligundua Jua limesimama upande wao wa kulia, kaskazini; Herodoti, ambaye hakujua umbo la duara la Dunia aliona hii haiwezekani kuiamini. Wachambuzi wengine walichukua hali hiyo kama uthibitisho kwamba safari hiyo ni ya kihistoria, lakini wasomi wengine bado wanakanusha ripoti hiyo kuwa haiwezekani.

Pwani ya Afrika Magharibi inaweza kuwa ilichunguzwa na Hanno Baharia katika msafara wa mwaka 500 KK hivi. Ripoti ya safari hiyo inadumu kwa kifupi Periplus kwa Kiyunani, ambayo ilinukuliwa kwa mara ya kwanza na waandishi wa Ugiriki katika karne ya 3 KK. Alisafiri waziwazi hadi Sierra Leone, na huenda aliendelea hadi Guinea au hata Gabon. Walakini, Robin Law anabainisha kuwa wafafanuzi wengine wamesema kuwa uchunguzi wa Hanno huenda haukumpeleka mbali zaidi ya kusini mwa Moroko.

Afrika imetajwa kwa jina la watu wa Afri ambao walikaa katika eneo la Tunisia ya leo. Jimbo la Roma la Afrika lilipita pwani ya Mediterania ya nchi ambayo sasa ni Libya, Tunisia, na Algeria. Sehemu za Afrika kaskazini kwa Sahara zilijulikana zamani. Kabla ya karne ya 2 KK, hata hivyo, wanajiografia wa Ugiriki hawakujua kwamba ardhi wakati huo inajulikana kama Libya ilipanuka kusini mwa Sahara, ikidhani kwamba jangwa hilo lilikuwa limezunguka Bahari ya nje. Kwa kweli, Aleksanda Mkuu, kulingana na Maisha yaliyoandikwa na Plutarchus, alifikiri kusafiri kutoka vinywa vya Indus kurudi Makedonia kupita kusini mwa Afrika kama njia ya mkato ikilinganishwa na njia ya nchi kavu. Hata Eratosthenes karibu miaka ya 200 KK bado alidhani kiwango cha ardhi si kusini zaidi kuliko Pembe ya Afrika.

Kufikia kipindi cha kifalme cha Kirumi, Pembe ya Afrika ilikuwa inajulikana sana kwa wanajiografia wa Mediterania. Kituo cha biashara cha Rhapta, kinachoelezewa kama "soko la mwisho la Azania," kinaweza kuwa pwani ya Tanzania. Periplus ya Bahari ya Eritrea, ya karne ya 1 BK, inaonekana kupanua maarifa ya kijiografia kusini zaidi, Kusini Mashariki mwa Afrika. Ramani ya ulimwengu ya Klaudio Ptolemaio ya karne ya 2 inajua vizuri kuwa bara la Afrika linaenea kusini kuliko Pembe ya Afrika, lakini haina maelezo ya kijiografia kusini mwa ikweta.

Misafara ya awali ya Ureno

Mchunguzi wa Ureno mwanamfalme Henry, anayejulikana kama Baharia, alikuwa Mzungu wa kwanza kuchunguza Afrika na njia ya bahari kwenda India. Kutoka kwa makazi yake katika mkoa wa Algarve kusini mwa Ureno, alielekeza safari mfululizo ili kuzunguka Afrika na kufika India. Mnamo 1420, Henry alituma msafara ili kupata kisiwa kisicho na watu lakini kimkakati cha Madeira. Mnamo 1425, alijaribu kupata Visiwa vya Kanari pia, lakini hivyo tayari vilikuwa chini ya udhibiti thabiti wa Castilia. Mnamo 1431, safari nyingine ya Ureno ilifikia na kuteka funguvisiwa la Azori.

Chati za majini za 1339 zinaonyesha kuwa Visiwa vya Kanari vilikuwa vimejulikana na Wazungu. Mnamo 1341, wachunguzi wa Ureno na Italia waliandaa safari ya pamoja. Mnamo mwaka wa 1342 Wakatalonia waliandaa msafara uliochukuliwa na Francesc Desvalers kwenda Visiwa vya Kanari ambavyo vilisafiri kutoka Majorca. Mnamo 1344, Papa Klementi VI alimtaja Admiral wa Ufaransa Luis de la Cerda Mkuu wa Bahati, na kumpeleka kushinda kanari. Mnamo mwaka wa 1402, Jean de Bethencourt na Gadifer de la Salle walisafiri kwa meli kushinda Visiwa vya Kanari lakini wakazipata tayari zimeporwa na Wakastilia. Ingawa walishinda visiwa hivyo, mpwa wa Bethencourt alilazimishwa kuwaruhusu kwenda Castilia mnamo mwaka 1418.

Mnamo 1455 na 1456 wachunguzi wawili wa Italia, Alvise Cadamosto kutoka Venice na Antoniotto Usodimare kutoka Genova, pamoja na nahodha wa Ureno ambaye hakutajwa jina na akifanya kazi kwa Henry Baharia, walifuata mto Gambia, wakitembelea nchi ya Senegal, wakati baharia mwingine wa Italia kutoka Genova, Antonio de Noli, pia kwa niaba ya Henry, alichunguza visiwa vya Bijagós, na, pamoja na Mreno Diogo Gomes, visiwa vya Cabo Verde. Antonio de Noli, ambaye alikuwa gavana wa kwanza wa Cabo Verde (na gavana wa kwanza wa kikoloni wa Uropa katika Afrika Kusini kwa Sahara), pia anachukuliwa kuwa mgunduzi wa visiwa vya kwanza vya Cabo Verde.

Historia ya awali ya kisasa

Uwepo wa Wareno barani Afrika uliingilia masilahi ya kibiashara ya Waarabu. Kufikia 1583, Wareno walijiimarisha Zanzibar na katika pwani ya Waswahili. Ufalme wa Kongo uliongokea Ukristo mnamo 1495, mfalme wake akichukua jina la João.

Wareno pia walianzisha masilahi yao ya kibiashara katika Ufalme wa Mutapa katika karne ya 16, na mnamo 1629 waliweka mtawala wa kibaraka kwenye kiti cha enzi.

Wareno (na baadaye pia Waholanzi) walijihusisha katika biashara ya watumwa wa eneo hilo, wakisaidia jimbo la Jaggas, ambaye alifanya uvamizi wa watumwa nchini Kongo.

Walitumia pia Kongo kudhoofisha eneo la jirani la Ndongo, ambapo Malkia Nzinga aliweka upinzani mkali lakini mwishowe ukapinga matamanio ya Ureno na Jagga. Ureno iliingilia kijeshi mizozo hii, na kuunda msingi wa koloni lao la Angola. Mnamo 1663, baada ya mzozo mwingine, taji la kifalme la Kongo lilipelekwa Lisbon. Walakini, Ufalme wa Kongo uliokuwa umepungua bado ungekuwepo hadi 1885, wakati Manicongo wa mwisho, Pedro V, aliiachia Ureno mkoa wake.

Wareno walishughulikia jimbo lingine kubwa la Kusini mwa Afrika, Monomotapa (katika Zimbabwe ya sasa), kwa njia ileile: Ureno iliingilia vita vya ndani ukitarajia kupata utajiri mwingi wa madini, na kuweka mlinzi. Lakini kwa mamlaka ya Monomotapa kupungua kwa uwepo wa kigeni, machafuko yalitokea. Wachimbaji wa eneo hilo walihama na hata kufukia migodi ili kuwazuia wasiingie mikononi mwa Wareno. Mnamo 1693 Cangamires wa karibu walipovamia nchi, Wareno walikubali kutofaulu kwao na kurudi pwani.

Kuanzia karne ya 17, Uholanzi ilichunguza na kukoloni Afrika. Wakati Waholanzi walikuwa wakipigana vita virefu vya uhuru dhidi ya Hispania, Ureno iliungana na Hispania kwa muda (kuanzia 1580 hadi 1640). Kama matokeo, matarajio ya wakoloni yaliyokuwa ya Uholanzi yalikuwa yakielekezwa dhidi ya Ureno.

Karne ya 19

Ingawa vita vya Napoleon Bonaparte vilivuruga umakini wa Uropa kutoka kazi ya uchunguzi huko Afrika, vita hivyo vilikuwa na ushawishi mkubwa kwa siku zijazo za bara, huko Misri na Afrika Kusini. Ukaaji wa Misri (1798-1803), kwanza na Ufaransa na kisha Uingereza, ilisababisha juhudi za Milki ya Osmani kupata udhibiti wa moja kwa moja juu ya nchi hiyo. Mnamo 1811, Mehemet Ali alianzisha serikali karibu huru, na kutoka 1820 na kuendelea alianzisha utawala wa Misri juu ya mashariki mwa Sudan. Nchini Afrika Kusini, mapambano na Napoleon yalisababisha Uingereza kuchukua milki ya makazi ya Uholanzi huko Rasi ya Tumaini Jema. Mnamo 1814, Cape Colony, ambayo ilikuwa imechukuliwa na askari wa Britania tangu 1806, ilipewa rasmi taji la Britania. Wakati huohuo, mabadiliko makubwa yalikuwa yamefanywa katika maeneo mengine ya bara. Kazi ya Algiers na Ufaransa mnamo 1830 ilimaliza uharamia wa majimbo ya Barbary. Mamlaka ya Misri iliendelea kupanuka kuelekea kusini, na matokeo ya ziada kwa maarifa ya Mto Nile.

Mji wa Zanzibar, katika kisiwa cha jina hilo, ulipata umuhimu haraka. Akaunti za bahari kubwa ya ndani, na ugunduzi wa milima iliyofunikwa na theluji ya Kilimanjaro mnamo 1840-1848, ilichochea hamu ya maarifa zaidi juu ya Afrika huko Uropa. Katikati ya karne ya 19, wamisionari Waprotestanti walikuwa wakiendelea na kazi ya umisionari katika pwani ya Guinea, Afrika Kusini na katika utawala wa Zanzibar. Wamisionari walitembelea maeneo na watu wasiojulikana, na katika visa vingi wakawa wachunguzi na waanzilishi wa biashara na himaya. David Livingstone, mmisionari wa Uskoti, alikuwa akifanya kazi tangu 1840 kaskazini mwa Mto Orange. Mnamo 1849, Livingstone alivuka Jangwa la Kalahari kutoka kusini kwenda kaskazini na kufika Ziwa Ngami. Kati ya miaka 1851 na 1856, alipita bara kutoka magharibi kwenda mashariki, akigundua njia kuu za maji ya Mto Zambezi ya juu.

Mnamo Novemba 1855, Livingstone alikuwa Mzungu wa kwanza kuona Maporomoko maarufu ya Victoria, yaliyopewa jina la Malkia wa Uingereza. Kuanzia 1858 hadi 1864, Zambezi ya chini, Mto Shire na Ziwa Nyasa viligunduliwa na Livingstone. Nyasa ilikuwa imeshafikiwa kwa mara ya kwanza na mtumwa wa siri wa António da Silva Porto, mfanyabiashara wa Ureno aliyeanzishwa huko Bié nchini Angola, ambaye alivuka Afrika mnamo 1853-1856 kutoka Benguela hadi mdomo wa Rovuma. Lengo kuu la watafiti lilikuwa kutafuta chanzo cha Mto Nile. Safari za Burton na Speke (1857-1858) na Speke na Grant (1863) ziko Ziwa Tanganyika na Ziwa Viktoria. Hatimaye ilithibitishwa kuwa sehemu ya mwisho ambayo Nile ilitiririka.