Uswidi

Uswidi (kwa Kiswidi: "Sverige") ni nchi ya Skandinavia katika Ulaya ya Kaskazini. Imepakana na Ufini (Finland) na Norwei.

Konungariket Sverige
Ufalme wa Uswidi (Sweden)

Bendera Nembo
Kaulimbiu ya taifa: För Sverige i tiden1 (Kiswahili: "Kwa Uswidi, wakati wake")
Wimbo wa taifa: Du gamla, du fria ("Wewe kizee,wewe huru")
Mji mkuu	Stockholm 59°21′ N 18°4′ E
Mji mkubwa nchini	Stockholm
Lugha rasmi	Kiswidi2
Serikali Mfalme Waziri Mkuu	Ufalme wa kikatiba Carl XVI Gustaf Magdalena Andersson
Kuungana kwa nchi {{{established_events}}}	{{{established_dates}}}
Eneo  - Jumla  - Maji (%)	450,295 km² (55) 8.7%
Idadi ya watu  - 2021 kadirio  - 2013 sensa  - Msongamano wa watu	10,402,070 (2021) (88) 9,658,301 25/km² (198)
Fedha	Swedish krona (SEK)
Saa za eneo  - Kiangazi (DST)	CET (UTC+1) CEST (UTC+2)
Intaneti TLD	.se
Kodi ya simu	+46
1 För Sverige i tiden ni kaulimbiu ya mfalme Carl XVI Gustaf 2 Kiswidi ni lugha ya kitaifa kuanzia mwaka 2009. Lugha nyingine tano zimekubalika rasmi kama lugha za vikundi vidogo ndani ya taifa.

Jiografia

Nchi imegawiwa katika mikoa mitatu: Norrland katika kaskazini, Svealand katikati na Götaland katika kusini.

Ina pwani ndefu kwenye bahari ya Baltiki. Kuna daraja la kuvukia mlango wa bahari ya Oresund ya kuunganisha Uswidi na Denmark.

Kuna misitu mikubwa sana na maziwa mengi.

Hali ya hewa ya sehemu kubwa ya Uswidi si baridi kutokana na athira ya mkondo wa Ghuba. Kuna tofauti kati ya urefu wa mchana katika miezi ya Mei hadi Julai na giza wakati wa Desemba. Tarehe 21 Juni ni siku ndefu: hakuna giza kabisa na usiku wake Waswidi hufanya sherehe kubwa ya "midsommar" kwa ngoma na dansi kote nchini.

Mji mkuu ni Stockholm, nao unaongoza kwa wingi wa wakazi.

Milima na vilele

Vilele vya juu kwa kila "landskap" ni kama ifuatavyo. Kumbuka kwamba "landskap" katika Uswidi ni sahihi kidogo tu. Basi maoni mengine kuwepo.

Landskap	Mlima	Kimo
Blekinge	Rävabacken	189
Bohuslän	Björnerödspiggen	222
Dalarna	Storvätteshågna	1204
Dalsland	Baljåsen	302
Gotland	Lojsta hed	83
Gästrikland	Lustigknopp	402
Halland	Högalteknall	226
Hälsingland	Garpkölen	671
Härjedalen	Helags	1797
Jämtland	Storsylen	1743
Lappland	Kebnekaise	2104
Medelpad	Myckelmyrberget	577
Norrbotten	Vitberget	594
Närke	Tomasbodahöjden	298
Skåne	Söderåsen	212
Småland	Tomtabacken	377
Södermanland	Skogsbyås	124
Uppland	Tallmossen	118
Värmland	Granberget	701
Västerbotten	Åmliden	550
Västergötland	Galtåsen	361
Västmanland	Fjällberget	466
Ångermanland	Tåsjöberget	635
Öland	Högsrum	55
Östergötland	Stenabohöjden	328

Wilaya

Län	Herufi	Mji mkuu	Eneo	Ramani
Blekinge län	K	Karlskrona	2.947 km²
Dalarnas län	W	Falun	28.196 km²
Gotlands län	I	Visby	3.151 km²
Gävleborgs län	X	Gävle	18.200 km²
Hallands län	N	Halmstad	5.462 km²
Jämtlands län	Z	Östersund	49.343 km²
Jönköpings län	F	Jönköping	10.495 km²
Kalmar län	H	Kalmar	11.219 km²
Kronobergs län	G	Växjö	8.467 km²
Norrbottens län	BD	Luleå	98.249 km²
Skåne län	M	Malmö	11.035 km²
Stockholms län	AB	Stockholm	6.519 km²
Södermanlands län	D	Nyköping	6.103 km²
Uppsala län	C	Uppsala	8.208 km²
Värmlands län	S	Karlstad	17.591 km²
Västerbottens län	AC	Umeå	55.190 km²
Västernorrlands län	Y	Härnösand	21.685 km²
Västmanlands län	U	Västerås	5.145 km²
Västra Götalands län	O	Göteborg	23.956 km²
Örebro län	T	Örebro	8.546 km²
Östergötlands län	E	Linköping	10.645 km²
Jumla			410.977 km²

Historia

Wakazi wa kwanza kujilikana walikuwa makabila ya Kigermanik kama wakazi wote waliowafuata. Huko Roma Tacitus aliandika juu yao mwaka 98 BK.

Kati ya karne ya 8 hadi ya 11 waliitwa mara nyingi "Waviking" wakiogopwa na wenyeji wa Ulaya bara kwa sababu Waviking walivamia mara kwa mara maeneo ya pwani kwa jahazi zao ndogo. Lakini Waviking au Wanormani ni neno la kutaja watu wa Kaskazini waliovamia na kufanya ujambazi kwenye nchi za Ulaya bara si namna jinsi wenyewe walivyojiita.

Nchi na jirani zake mwaka 1219 BK.

Malkia Margarete I wa Udani aliolewa na mfalme wa Norway. Baada ya kifo cha mumewe alitawala nchi zote mbili na baadaye pia Uswidi. Mwaka 1397 wawakilishi wa falme tatu zilikutana katika mji wa Kalmar (Uswidi ya kusini) na kuelewana juu ya "Umoja wa Kalmar" yaliyounganisha nchi zote za Skandinavia chini ya mfalme wa Denmark ilhali kila nchi iliendelea kujitawala. Wakati ule Ufini (Finland) ilikuwa chini ya Uswidi. Iceland na Visiwa vya Faroe ziliingia pia kwa sababu zilikuwa chini ya Norway wakati ule.

Umoja huo uliendela hadi mwaka 1521. Waswidi walianza kuchoka na utawala wa Kidenmark wakaondoka katika umoja huu mwaka 1521 pamoja na Ufini. Lakini Norway iliendela kuwa chini ya Denmark hadi mwaka 1814.

Uswidi ulijiunga na Matengenezo ya Kiprotestanti na kanisa la Kilutheri likawa dini rasmi nchini hadi mwaka 2000. Hivyo Uswidi ikawa kati ya nchi muhimu sana ya Ulutheri.

Uswidi ulistawi na kueneza himaya yake kuanzia karne ya 17 hadi mwanzo wa karne ya 18 kama mojawapo kati ya nchi zenye nguvu zaidi Ulaya.

Baadaye ilirudi nyuma hadi kunyang'anywa kwa Ufini na Warusi (1809).

Kati ya miaka 1814 na 1905 ililazimisha Norwei kukubali mfalme wa Uswidi kama mfalme wa Norwei pia.

Tangu hapo Uswidi umeshika msimamo wa amani na wa kutoshikamana na nchi yoyote.

Kwa sasa Uswidi ni ufalme wa kikatiba yaani Mkuu wa Dola ni mfalme (kwa sasa Carl XVI Gustaf), lakini huyu mfalme anapaswa kufuata sheria ya katiba ya nchi. Utawala umo mikononi mwa serikali iliyochaguliwa kidemokrasia.

Katika karne ya 20 Uswidi umefaulu vizuri kujenga uchumi ili kuondoka katika umaskini na kuwa moja kati ya nchi tajiri za dunia (ikiwa na nafasi ya 8 kwa pato la kichwa).

Nchi ilijiunga na Umoja wa Ulaya mwaka 1995 lakini haikukubali pesa ya Euro ikaendelea na Krona ya Uswidi.

Watu

Uswidi ni nchi kubwa yenye wakazi wachache: mwaka 2017 kwa mara ya kwanza wamezidi milioni 10, wengi wao wenye asili ya makabila ya Kijerumani, lakini kwa sasa 32.2% wana damu tofauti au mchanganyiko.

Lugha rasmi ni Kiswidi, ambacho kinafanana sana na Kidani na Kinorwe. Lugha ya pili kati ya tano zilizokubalika kwa makundi madogo ya asili ni Kifini (5%), lakini siku hizi uhamiaji umefanya Kiarabu kiwe na watumiaji wengi zaidi.

Asilimia 89 wanaweza kuongea Kiingereza pia.

Upande wa dini, 57.7% ni Walutheri, lakini kati yao 2% tu wanashiriki ibada ya kila wiki. Waprotestanti wengine ni 275,000, Waorthodoksi wa Mashariki 100,000 na Wakatoliki 92,000.

Waislamu ni kama 600,000, lakini wengi hawashiriki, na 25,000 tu wanafuata swala tano.

Picha

• 
  Kebnekaise ni mlima mkubwa wa Uswidi
• 
  Ziwa la Vänern
• 
  Delta ya Rapa katika hifadhi ya taifa ya Sarek ni sehemu ya Urithi wa Dunia wa Laponia.
• 
  Wanyamapori wakubwa wa Uswidi ni mbawala wakubwa
• 
  Stockholm – mji wa kale
• 
  Migodi ya Kiruna
• 
  Midsommar (mchoro wa Anders Zorn, 1897)
• 
  Mti wa sherehe ya "midsommar“ (majirajoto)

Tazama pia

• Orodha ya nchi kufuatana na wakazi

Viungo vya nje

Wikimedia Commons ina media kuhusu:

Uswidi

• Sweden entry at The World Factbook
• Sweden entry at Encyclopædia Britannica
• Sweden Ilihifadhiwa 25 Januari 2009 kwenye Wayback Machine. from UCB Libraries GovPubs
• Uswidi katika Open Directory Project
• Sweden profile from the BBC News
• Wikimedia Atlas of Sweden
• Key Development Forecasts for Sweden from International Futures
• Study in Sweden – Official guide to studying in Sweden
• [1] Ilihifadhiwa 30 Desemba 2014 kwenye Wayback Machine. Technological Waves and Economic Growth in Sweden 1850–2005
• Sweden – Economic Growth and Structural Change, 1800–2000 — EH.Net Encyclopedia
• vifanord – A digital library that provides scientific information on the Nordic and Baltic countries as well as the Baltic region as a whole

Tovuti rasmi

• Sweden.se — Sweden's official portal
• The Swedish Parliament – Official website
• The Government of Sweden – Official website
• The Royal Court Ilihifadhiwa 11 Oktoba 2016 kwenye Wayback Machine. – Official website of the Swedish Monarchy

Habari

• Radio Sweden – Public service
• Sveriges Television (Kiswidi) – Public service
• Dagens Nyheter (Kiswidi)
• Svenska Dagbladet (Kiswidi)
• The Local – Sweden's news in English – Independent English language news site

Biashara

• World Bank Summary Trade Statistics Sweden

Utalii

• VisitSweden.com – Official travel and tourism website for Sweden

Makala hii kuhusu maeneo ya Ulaya bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu Uswidi kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.